Decretalium  compilatio = Extravagantes (II)

Gregorius IX

·  LIBER TERTIUS

TITULUS I. DE VITA ET HONESTATE CLERICORUM.

• CAP. I. Quum celebratur, divisus esse debet clerus a populo.
• CAP. II. Ex concilio Pictaviensi.
• CAP. III. Presbyter habens populum debet habere clericum, qui secum cantet et in aliis hic expressis eum iuvet.
• CAP. IV. Gregorius IX.
• CAP. V. Ex concilio Carthaginensi.
• CAP. VI. Clericus non professus, nec in sacris exsistens, potest uxorem ducere; sed iterum tondebitur, si vult gaudere privilegio clericali, vel dispensative tenere beneficium. H. d. secundum modam, qui est magis consentaneus literae, secundum quem ponit unum casum duntaxat.
• CAP. VII. Clericus debet tonsuram deferre, et si non vult, potest invitus a suo superiore tonderi.
• CAP. VIII. Frequentans monasteria monialium, et monitus non desistens, si clericus est, deponitur; si laicus, excommunicatur.
• CAP. IX. Episcopus potest statuere in ecclesia certum numerum clericorum secundum ipsius facultates qui vivant in communi, et contradictores ad hoc compellere; et istos in communi viventes potest absolvere ab excommunicatione incursa propter iniectionem manuum in socium.
• CAP. X. Ecclesiastici iudices et delegati gratis iudicare debent, nec exigere possunt decimam vel aliam quotam litis, etiamsi hoc habeat consuetudo.
• CAP. XI. Ad evitandum scandalum possunt religiosi diversi habitus, missi ad praedicandum de novo conversis, se in unum superiorem habitum et propositum conformare.
• CAP. XII. Ludi theatrales etiam praetextu consuetudinis in ecclesiis vel per clericos fieri non debent.
• CAP. XIII. Clerici debent continere et caste vivere; contra facientes punit, et severius puniuntur illi, qui possunt legitimo matrimonio uti.
• CAP. XIV. Clericus crapulosus vel ebriosus monitus non desistens, ab officio vel beneficio suspenditur.
• CAP. XV. A negotiis, personis, locis, ludis, vestibus inhonestis et ornatu minus honesto praecipit clericos abstinere, et habitu honesto uti, cuius vanitatem in pluribus exprimit et detestatur.
• CAP. XVI. Clericus, qui tertio monitus a negotiationibus saecularibus non abstinet, interim perdit quoad bona privilegium clericale. H. d. Et est textus multum notab. et qui quotidie allegatur.

TITULUS II. DE COHABITATIONE CLERICORUM ET MULIERUM.

• CAP. I. Clericus non debet retinere in domo mulierem suspectam de incontinentia, etiamsi sit mater vel alia consanguinea.
• CAP. II. Excommunicatur clericus in sacris, qui a suspectarum mulierum colloquio vel earum consortio monitus non desistit.
• CAP. III. Non debet praelatus clericum cogere ad concubinam abiurandam; sed eam nolentem dimittere potest excommunicare.
• CAP. IV. Si clerici moniti concubinas non dimittunt, suspenduntur a beneficiis, et, si se non corrigunt, deponuntur.
• CAP. V. Literae a clerico concubinario suspenso super absolutione tacita facti serie obtentae non valent.
• CAP. VI. Si clerici moniti non dimittunt concubinas, suspenduntur a beneficiis, et, si se non corrigunt, deponuntur.
• CAP. VII. A clerico fornicario, quamdiu toleratur, nec habet operis evidentiam, licite audiuntur divina, et percipiuntur ecclesiastica sacramenta; a notorio vero abstinendum est, non quia in sacramento sit defectus, sed ad ipsorum fornicatorum emendationem. H. d. inhaerendo verbis literae.
• CAP. VIII. Si fornicatio clerici est ita publica, quod transit in notorium, nec accusator, nec testis necessarius est. Sed si est publica per solam famam, non sufficiunt ad condemnationem sola testimonia, id est testium dicta non iuratorum. Sed si ex hoc oriretur scandalum inducitur purgatio, in qua deficiens canonice punitur.
• CAP. IX. Breve est, unde non summatur.
• CAP. X. Clericus concubinarius in officiis vitandus non est, nisi sit notorius.

TITULUS III. DE CLERICIS CONIUGATIS.

• CAP. I. Matrimonium contractum per clericum exsistentem in sacris non tenet; secus in minoribus; sed tunc cogitur dimittere beneficium.
• CAP. II. Coniugatus ad administrationem et ad ordinem ecclesiasticum vel beneficium non promovetur, nisi castitatem promittat, et non sit bigamus.
• CAP. III. Si clericus in minoribus beneficiatus matrimonium contrahat, privatur beneficio, et quod dedit ecclesiae sibi restituitur. H. d. et in hoc ultimo est casus not. et multum allegabilis.
• CAP. IV. Peracta poenitentia dispensant episcopi cum sacerdotibus, qui matrimonium de facto contraxerunt.
• CAP. V. Auferenda sunt clerico beneficia, quae habebat tempore contracti matrimonii; collata vero postmodum scienter per episcopum per eundem auferri non possunt, sed per superiorem. H. d.
• CAP. VI. Filius sacerdotis Graeci, ex uxore genitus, licite inter Latinos promovetur, si scandalum non obsistat. H. d. et est casus notabilis.
• CAP. VII. Clericus coniugatus non beneficiatus non cogitur deferre tonsuram.
• CAP. VIII. Uxorati non admittuntur ad ecclesiasticas dignitates, et coguntur dimittere quas habent.
• CAP. IX. Clerici coniugati in rebus suis non gaudent privilegio clericali.
• CAP. X. Si clericus in minoribus militet, non est cogendus deferre tonsuram vel habitum clericalem.

TITULUS IV. DE CLERICIS NON RESIDENTIBUS IN ECCLESIA VEL PRAEBENDA.

• CAP. I. Episcopo non licet sine licentia Papae transire ad alium episcopatum, ipsum acceptando; alias privatur habito et ambito. Hoc intendit cum glossa.
• CAP. II. Deponitur cardinalis, qui in suo titulo non residet. H. d. et est iste textus multum notabilis.
• CAP. III. Uni plures dignitates vel ecclesiae conferri non debent, et ecclesia est conferenda illi, qui residere et regnare valeat per se ipsum; alias perdit ecclesiam, et donans conferendi potestate privatur.
• CAP. IV. Praesentatus ad ecclesiam non confirmatus, si apparet, quod nolit residere, non debet institui per superiorem; confirmatus autem et ex non iusta causa non residens privatur appellatione remota.
• CAP. V. Idem Eboracensi Archiepiscopo.
• CAP. VI. Qui non residet in beneficio etiam modicae aestimationis, illo privatur.
• CAP. VII. Qui est in servitio episcopi, percipit fructus beneficii tanquam residens, praeter distributiones quotidianas. Abbas.
• CAP. VIII. Privandus est prelatus vel clericus non residens, qui citatus non revertitur in termino sibi praefixo, nisi habeat iustum impedimentum. H. d. cum duobus sequentibus.
• CAP. IX. Summatum est in capitulo praecedenti.
• CAP. X. Summa ut in capitulo Ex parte supr. eodem.
• CAP. XI. Si nescitur, ubi sit clericus, tribus publicis edictis citabitur in ecclesia sua, et, si infra sex menses non revertatur, privabitur ecclesia sua. H. d. usque ad vers. Contra eos. – (Contra eos etc.) Iste versiculus non summatur propter varietatem lecturarum, et quia secundum unum intellectum non facit ad rubricam.
• CAP. XII. Privilegiatus ut absens in studio fructus praebendae recipiat. Exsistens in villa vel castello, ubi nullum est vel minus competens studium, privilegio non utitur.
• CAP. XIII. Qui iuravit in ecclesia residere, pro servitiis ecclesiae licite se absentat.
• CAP. XIV. Familiaris Papae, non obstante constitutione contraria, praebendae suae fructus percipit in absentia.
• CAP. XV. Duo canonici absentes cum episcopo, seu in eius servitio, fructus praebendarum suarum percipiunt in absentia, constitutione ecclesiae contraria non obstante.
• CAP. XVI. Si ecclesia patitur ministrorum defectum, privilegiati super absentia per subtractionem proventuum redire coguntur. H. d. et est bonus textus, et potest multum practicari.
• CAP. XVII. Privatur beneficio clericus non residens, si monitus non redeat, nec iustam excusationem alleget. H. d. et est casus notabilis.

TITULUS V. DE PRAEBENDIS ET DIGNITATIBUS.

• CAP. I. In bonis ecclesiae non succeditur iure consanguinatis.
• CAP. II. Non licet episcopo aliquem ordinare sine titulo.
• CAP. III. Bona ecclesiarum communia sunt, nec debet quisquam tanquam propria sibi vendicare.
• CAP. IV. Qui ordinavit aliquem ad sacros ordines sine titulo, non habentem de suo unde vivat, providere tenetur ei de suo, donec aliquem titulum fuerit consecutus.
• CAP. V. Non debent episcopi permittere, quem plures ecclesias obtinere.
• CAP. VI. Ad mandatum Papae non tenetur quis providere illi, qui beneficium in literis tacuit, vel cui sine scandalo provideri non potest. H. d. et in ultimo est iste textus semper menti tenendus.
• CAP. VII. Habens plures ecclesias alteram eligere et alteram dimittere compellitur.
• CAP. VIII. Praebendae et dignitates non debent dividi, nec etiam permutari.
• CAP. IX. Receptus in canonicum ex promissione capituli debet quando facultas se obtulerit, habere praebendam. Vid. cap. 2. de concess. praebend. in VI. cum gloss.
• CAP. X. Religiosi reditus ecclesiarum suarum diminuere non possunt respectu portionis, quae debetur rectoribus seu vicariis, nec parochias dividere.
• CAP. XI. Possunt praelatus et capitulum praebendae vacanti honestum onus imponere, ad quod praebendarius teneatur.
• CAP. XII. Ad praesentationem religiosorum in eorum ecclesiis nullus debet institui per episcopum, nisi prius ei congrua portio redituum assignetur.
• CAP. XIII. Plures dignitates vel personatus in una vel in diversis ecelesiis quis habere non potest.
• CAP. XIV. Habens plures dignitates alteram dimittere compellitur.
• CAP. XV. Si electus ad secundam ecclesiam noluerit dimittere primam, eligentes possunt resilire, et electum non acceptare.
• CAP. XVI. Ordinato ad sacros per episcopum sine titulo, nemine praesentante, ordinator vel successor compellitur in necessariis providere, donec titulum habuerit.
• CAP. XVII. Qui hoc ignoranti scienter contulit praebendam, quam non potuit, illa evicta aliam, quam potest, conferre tenetur. H. d. et est singularis dispositio.
• CAP. XVIII. Cassatur electio illius, qui possidet plures dignitates atque praebendas, et idem, si detinetur aliquo vitio hic scripto.
• CAP. XIX. Recepto in canonicum, quam cito facultas se obtulerit, debetur praebenda, et interim habebit quotidianas distributiones.
• CAP. XX. Non tenet electio, quum ad unam praebendam duo simpliciter eliguntur.
• CAP. XXI. Si duo electi ad aliquam dignitatem compromittant in iudices, poterit iudex alterum confirmare, et alteri pro bono pacis de proventibus provisionem facere. Ista est pulcherrima dispositio, et in toto corpore iuris non habes consimilem.
• CAP. XXII. Canonici privilegiati a Papa super certo numero, si sponte receperunt aliquem supra numerum, contra impetrantes a Papa exceptione numeri uti non possunt.
• CAP. XXIII. Non beneficiatus habens sufficiens patrimonium, ad sacros legitime promovetur.
• CAP. XXIV. Absenti potest conferri beneficium, alio mediante, nec refert, utrum absens investiatur per personam mediam, vel persona media investiatur pro absente. H. d. coniungendo utrumque intellectum, et est casus not. et quotidie practicatur.
• CAP. XXV. Si ad unum canonicatum et praebendam duo sunt recepti simpliciter, receptio non tenet, etiam interveniente apostolica auctoritate. H. d. et est notabile cap., quare tene semper mente et nota ipsum.
• CAP. XXVI. De una praebenda vacante possunt fieri duae, si eius suppetant facultates; alias dividens integrare tenetur.
• CAP. XXVII. Si Papa mandat capitulo, ut aliquem in canonicum recipiant, et praebendam, si qua vacat, conferant, si de mandato scientes alii conferunt, coguntur primum recipere, et de reditibus ecclesiae loco beneficii providere, donec praebendam habeat.
• CAP. XXVIII. Habens personatum vel beneficium curatum, si secundo tale receperit, vacat primum; quod si retinere contenderit, etiam secundo privabitur. Hoc primo. Et is, ad quem spectat beneficii curati collatio, licite confert statim, quum institutus aliud recepit, et, si infra sex menses non conferat, devolvitur ad alium collatio, et aliter ponitur. Hoc secundo. Cum sublimibus vero et literatis personis circa pluralitatem beneficiorum incompatibilium solus Papa dispensat. Hoc tertio. Hoc dicit istud cap. utile et famosum.
• CAP. XXIX. Concilium provinciale a beneficiorum collatione suspendit eos, qui post secundam correctionem indignis beneficia conferunt: providet etiam, quis interim beneficia conferat, et illam suspensionem relaxat solus Papa, vel solus patriarcha.
• CAP. XXX. Rector ecclesiae, non obstante consuetudine episcopi, vel patroni, debet de reditibus ecclesiae sufficientem habere portionem. H. d. usque ad §. Qui vero. (Qui vero etc.:) Privatus est parochiali ecclesia rector in ea non residens, nisi sit annexa dignitati vel praebendae, quo casu debet ibi habere perpetuum vicarium. Et in fine prohibet in fraudem rectoribus de ipsius proventibus pensionem in beneficium dari. H. d. Vel sic: non residens in ecclesia parochiali, vel non ponens vicarium, quando est annexa beneficio maiori, privatus est ea. H. d.
• CAP. XXXI. Non debent religiosi ecclesias vel decimas a laicis sine dioecesanorum consensu recipere, excommunicatos vel interdictos ad divina admittere, in ecclesiis quoque, quae ad eos non pleno iure pertinent, instituere vel destituere; sed praesentabunt dioecesanis ad eas viros idoneos.
• CAP. XXXII. Abens in theologiae studio fructus beneficiorum suorum percipit in absentia, sed quotidianas distributiones non.
• CAP. XXXIII. Propter paupertatem praebendarum ecclesiae cathedralis possunt eis annecti capellae, reservata ipsarum presbyteris congrua portione.
• CAP. XXXIV. Licet ecclesia ex donatione laici beneficium conferat, tenet illius beneficii impetratio, de hoc mentione non habita.
• CAP. XXXV. Pueri et alias beneficiati non sunt idonei ad beneficia consequenda. H. d. inhaerendo verbis literae.
• CAP. XXXVI. Pro unius praebendae integratione alia dividi non debet.
• CAP. XXXVII. Clerici ignobiles et non eminentis scientae propter hoc non debent a praebendis repelli, etiam in ecclesia, quae tales admittere non consuevit.
• CAP. XXXVIII. Si mandatur provideri in ecclesia, non potest de ecclesia provideri.

TITULUS VI. DE CLERICO AEGROTANTE VEL DEBILITATO.

• CAP. I. Clericus infirmus integre percipit fructus beneficii sui.
• CAP. II. Presbyter, cui medietas palmae cum duobus digitis est abscissa, missam non celebrat, sed ceteris sacerdotalibus fungi potest.
• CAP. III. Si rector ecclesia sit leprosus, dandus est ei coadiutor.
• CAP. IV. Si rector ecclesiae sit leprosus, ab administrationis officio removetur; sed de bonis ecclesiae sustentatur.
• CAP. V. Episcopo, qui propter morbum incurabilem pastorale officium exercere non potest, dandus est coadiutor.
• CAP. VI. Honorius III. Episcopo Aversano.

TITULUS VII. DE INSTITUTIONIBUS.

• CAP. I. Numerus clericorum debet institui in ecclesiis collegiatis secundum facultatem ipsarum.
• CAP. II. Laici in canonicos non possunt institui.
• CAP. III. Institutio beneficiorum spectat ad episcopos vel eorum officiales.
• CAP. IV. Ultra facultates non debet quis institui invitis clericis ecclesiae.
• CAP. V. Quum in ecclesiis oportet extraneos institui, non debent institui clerici certae originis tantum, sed undecunque sint; dum tamen sint idonei.
• CAP. VI. Institutiones et custodiae possunt de iure speciali ad non episcopum pertinere, et pendente lite cum diocesano defenditur in possessione. H. d. Vel sic: Si possidet ius instituendi is, ad quem de iure communi non spectat, pendente iudicio proprietatis in posessione defenditur.
• CAP. VII. Is, ad quem spectat collatio dignitatum, se ipsum instituere non potest.

TITULUS VIII. DE CONCESSIONE PRAEBENDAE ET ECCLESIAE NON VACANTIS.

• CAP. I. Institutus scienter in beneficium viventis deponendus est.
• CAP. II. Beneficia non vacantia concedi vel promitti non debent, et, quum vacaverint, concedi debent infra sex menses, quibus elapsis de episcopo ad capitulum, et econtra, demum ad proximum superiorem devolvitur collatio.
• CAP. III. Beneficia vacantia conferuntur non obstante appellatione illorum, quibus promissa fuerant ante, quam vacarent.
• CAP. IV. Si scribitur ei, ad quem spectat collatio, dato exsecutore ad providendum, per praesentationem literarum collatori factam afficitur praebenda ita, quod collatio alteri facta non tenet. H. d. secundum verum intellectum. Vide cap. Si capitulo eod. tit. in VI.
• CAP. V. Semestre ad eligendum seu conferendum a iure praefixum non currit legitime impedito, nec incipit currere nisi a die notitiae vacationis. H. d. et est textus multum allegabilis et quotidianus.
• CAP. VI. Non valent literae ad beneficium impetratae, quae de alterius colorata facti possessione non faciunt mentionem. Hoc dicit secundam verum et communem intellectum, et est textus multum allegabilis, et habet materiam quotidianam; et fuit decisio multum subtilis.
• CAP. VII. Ubi constat beneficium collatum per habentem potestatem, per exceptionem abiurationis et renunciationis non debet possessio retardari.
• CAP. VIII. Recepto in canonicum tenetur capitulum providere, quam cito facultas se obtulerit.
• CAP. IX. Si habens praebendam in eadem ecclesia recipit dignitatem cum praebenda vel aliam, vacat prima. Et quamvis a superiore sibi confirmetur, tamen valet impetratio per alium facta de ipsa, etiam tacito de possessione alterius, quae colorata non est. H. d. secundum verum intellectum. Panorm.
• CAP. X. In ecclesiis non numeratis vacatio praebendarum seu canonicatuum possibilis non est, nec fit ibi devolutio ad superiorem ex negligentia semestri in non providendo ecclesiae de ministris. H. d. et est casus notabilis.
• CAP. XI. Habens potestatem conferendi potest de iure alteri tradere potestatem conferendi primum beneficium, quod vacabit.
• CAP. XII. Lateranense concilium de beneficiis ultra sex menses vacantibus ad episcopatus non extenditur.
• CAP. XIII. Non valet promissio beneficii vacaturi.
• CAP. XIV. Obligatur praelatus, qui promittit providere quum poterit.
• CAP. XV. Si ad capitulum et praelatum, ut praelatum potestas conferendi pertinet, de uno ad alterum lapsu temporis non transit; secus, si praelatus intersit, ut canonicus; quia tunc de capitulo transit ad praelatum, nisi dolum committat. H. d. et est textus multum allegabilis.
• CAP. XVI. Sicut non potest patronus promittere, se praesentaturum aliquem ad beneficium vacaturum, ita nec dare potestatem prasentandi, antequam beneficium vacet.

TITULUS IX. NE SEDE VACANTE ALIQUID INNOVETUR.

• CAP. I. Vacante sede status eius mutari non debet.
• CAP. II. Beneficia spectantia ad collationem praelati non possunt conferri per capitulum sede vacante.
• CAP. III. Sede vacante iudicium habitum contra ecclesiam non tenet.

TITULUS X. DE HIS, QUAE FIUNT A PRAELATO SINE CONSENSU CAPITULI.

• CAP. I. Non tenet alienatio rei ecclesiasticae absque approbatione capituli.
• CAP. II. In temporali alienatione, quam facit praelatus, taciturnitas capituli habetur pro consensu.
• CAP. III. Alienatio temporalis facta sine consensu capituli per ratificationem eius roboratur.
• CAP. IV. Praelatus sine consilio capituli instituere vel destituere, vel alia negotia ecclesiae tractare non debet. H. d. cum capitulo sequenti.
• CAP. V. Summatum est supra capitulo proximo. Praelatus sine consilio capituli instituere vel destituere, vel alia negotia ecclesiae tractare non debet. H. d. cum capitulo sequenti.
• CAP. VI. Si ecclesia collegiata habet praesentationem, praesentabit praelatus de consensu capituli vel maioris partis, nisi de consuetudine vel privilegio competat soli praelato.
• CAP. VII. Tenet donatio, quam de solius dioecesani consensu facit laicus ecclesiae de decimis, quas ab alia ecclesia habet in feudum ab antiquo, i. e. ante Lateranense concilium.
• CAP. VIII. Non potest episcopus sine consensu capituli concedere ecclesias aliis ecclesiis, etiamsi habeat ius patronatus in ecclesiis concessi.
• CAP. IX. Episcopus parochiales ecclesias, vel obventiones ipsarum, de consensu patroni sine consensu capituli sui monasterio conferre non potest.
• CAP. X. Ad concilia provincialia vocari debent et admitti cathedralium ecclesiarum capitula.

TITULUS XI. DE HIS, QUAE FIUNT A MAIORI PARTE CAPITULI.

• CAP. I. In universitatibus ecclesiasticis praevalet regulariter quod fit a maiori parte, nisi minor pars rationabiliter contradicat H. d.
• CAP. II. Canonicus non interdicit ecclesiam, sed hoc facere debet episcopus cum capitulo.
• CAP. III. Communis ordinatio ecclesiae per contradictionem et appellationem eius, cuius non interest, imepediri non debet. H. d. quoad titulum.
• CAP. IV. Praelatus cum maiori parte capituli contradicente minori statuere potest quod ad necessariam reperationem fabricae quilibet canonicus conferre teneatur.

TITULUS XII. UT ECCLESIASTICA BENEFICIA SINE DEMINUTIONE CONFERANTUR.

• CAP. UN. Rubrum sufficit pro summario, vel summa sic secundum Abbatem: Occulta collatio beneficii, licet sit suspecta, bene valet, dummodo alias legitime facta probetur. H. d. est casus not.; non tamen facit ad titulum, nec omnes indistincte hoc tenent, sed maior pars concludit cum hoc summario.

TITULUS XIII. DE REBUS ECCLESIAE ALIENANDIS VEL NON.

• CAP. I. Non potest praelatus res unius ecclesiae alteri dare, nec invicem res illas commutare, sine ambarum consensu.
• CAP. II. Principes saeculares res ecclesiae donare non possunt, et qui ab eis recipiunt, excommunicantur, et perdunt omnia, quae ab ecclesia alias legitime obtinebant. H. d. secundum unum intellectum, qui satis placet.
• CAP. III. Rector ecclesiae, qui dat ecclesiae rem duplae aestimationis, servos ecclesiae manumittere potest; ipse tamen manumissus et eius posteri erunt sub patrocinio ecclesiae. Ita communiter summatur, tamen non placet Panorm. id, quod dicitur de aestimatione.
• CAP. IV. Si praelatus nil de suo dans ecclesiae servum ecclesiae manumittit, non tenet manumissio.
• CAP. V. Res ecclesiae alienari non debent.
• CAP. VI. Alienatio de rebus ecclesiae facta non tenet, et alienatores, nisi rem restituant, excommunicantur, et quilibet clericus potest contradicere, et rem cum fructibus repetere. H. d. et est textus notabilis, et quotidie allegatur.
• CAP. VII. Terra non fertilis ecclesiae dari potest in emphyteusin ei, cuius studio reducatur ad culturam.
• CAP. VIII. Iurans non alienare bona ecclesiae, non potest alienare ea, quae sunt de mensa, vel ea, de quibus dubitatur, an sint de mensa. Hoc dicit, usque ad §. Possessiones. Abbas – (Possessiones etc.:) Possessiones ecclesiae minus utiles pro utilioribus de consensu capituli potest episcopus permutare vel alienare. H. d.
• CAP. IX. Canonicus praedium ecclesiae perpetuo locare non potest.
• CAP. X. Possesiones, quae sunt de mensa, non possunt alienari. Et ecclesiae consuetae regi per regulares saecularibus clericis conferri non debent. H. d. Ioann. de Imola.
• CAP. XI. Restituitur ecclesia contra alienationem, per quam enormiter fuit laesa. H. d. secundum lecturam veriorem.
• CAP. XII. Alienatio rei ecclesiasticae facta sine legitimo ecclesiasticarum personarum assensu non tenet, licet approbetur per constitutionem laicorum.

TITULUS XIV. DE PRECARIIS.

• CAP. I. Breve est, nec potest brevius summari.
• CAP. II. Revocat successor precariam per praedecessorem irrationabiliter factam.
• CAP. III. Concessio precarii extinguitur voluntate concedentis aut ei succedentis; precariae autem concessio non.

TITULUS XV. DE COMMODATO.

• CAP. UN. Commodatarius gratia sui tenetur etiam de levissima culpa non de casu, nisi in tribus casibus hic positis. Et commodatum ante usum completum non revocatur. H. d.

TITULUS XVI. DE DEPOSITO.

• CAP. I. Ex deposito, facto apud clericum ecclesiae, non tenetur ecclesias, nisi in utilitatem ecclesiae sit versum.
• CAP. II. Dicit, ad quid tenetur depositarius, et quomodo repetatur depositum.

TITULUS XVII. DE EMPTIONE ET VENDITIONE.

• CAP. I. Cogit episcopus, ne carius vendatur transeuntibus, quam in mercato venderetur.
• CAP. II. Fraudans mensuras et pondera triginta diebus in pane et aqua poenitere debet.
• CAP. III. Tenet venditio, licet venditor sit deceptus ultra dimidiam iusti pretii; potest tamen venditor agere, ut restituatur res vel iustum pretium suppleatur, et, si alterum praecise petit, succumbit.
• CAP. IV. Si vir habeat alia bona, unde uxor possit sibi consulere, et consentiente uxore rem propter nuptias donatam uxori vendiderit, emptorem, qui spatio triginta annorum rem possederit, non potest uxor inquietare super ea, maxime si pretium fuit conversum in communem usum viri et uxoris. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panorm. et est casus notab. limitans ius civile. Secundum Io. Andr. non oportet adiicere: “maxime,” sed omnia illa tria necessario requiruntur.
• CAP. V. Si in venditione apponitur pactum de recuperanda re post certem tempus, modico constituto pretio, praesumitur pignus, et non venditio.
• CAP. VI. Venditor, deceptus ultra dimidiam iusti pretii, agere potest, ut res sibi, reddenti pretium acceptum, restituatur, vel iustum pretium suppleatur; et in hoc electio est emptoris. H. d. secundum Antonium.
• CAP. VII. Ponit tres casus, in quibus re evicta non tenetur venditor emptori de evictione.

TITULUS XVIII. DE LOCATO ET CONDUCTO.

• CAP. I. Excommunicati sunt magistri et scholares Bononienses, qui ante tempus conductionis conducunt hospitia aliorum magistrorum vel scholarium sine eorum consensu.
• CAP. II. Personae ecclesiasticae locare possunt proventus decimarum his, cum quibus conditio ecclesiae fit melior, statuto dioecesani contrario non obstante; et eadem ratio est de aliis rebus ecclesiae.
• CAP. III. Propter sterilitatem gravem, conductori sine culpa sua contingentem, remittitur pensio pro rata, nisi possit cum ubertate praecedentis vel sequentis temporis compensari. H. d. usque ad §. Verum. – (Verum etc.:) Ponuntur hic quatuor casus, in quibus inquilinus potest ante tempus conductionis finitae licite expelli. Abbas.
• CAP. IV. Emphyteuta ecclesiae meliorationes suas vendere non potest, nisi servatis his, de quibus hic. Et si contra fecerit, vel canonem per biennium non solverit, nec moram postea celeriter purgaverit, iuste potest expelli.

TITULUS XIX. DE RERUM PERMUTATIONE.

• CAP. I. Princeps potest rem ecclesiae immobilem per permutationem acquirere, data re meliori vel aequali. H. d. et in hoc, quod dicit, vel aequali, est casus notabilis.
• CAP. II. Permutatio rerum ecclesisticarum, facta in casu non concesso, seu non servata solennitate iuris, est revocanda per successorem.
• CAP. III. Mancipia ecclesiae non debent permutari, nisi ad libertatem, vel nisi sint fugitiva H. d. cum c. sequenti.
• CAP. IV. Servi ecclesiae cum profanis permutari non possunt nec alienari, nisi sint fugitivi.
• CAP. V. Praebendae pacto praecedente permutari non possunt; episcopus tamen potest de loco ad locum permutare personas.
• CAP. VI. Ecclesiae iure proprietatis possunt ad invicem permutari, et possesiones earum etiam permutari possunt, et pro minus valentibus pretium suppleri.
• CAP. VII. Beneficia sua perdunt qui ea propria permutant auctoritate.
• CAP. VIII. Si permutatio beneficiorum completa est ex una parte, et per alteram stat, quo minus impleatur, restituitur pars ad suum beneficium, et secundum hoc continet ius.
• CAP. IX. Spirituale cum temporali permutari non potest.

TITULUS XX. DE FEUDIS.

• CAP. I. Si dominus a vasallo recipit feudum in pignus, abstinendo ab eius servitio, non tenetur computare fructus in sortem. H. d. secundum intellectum communem, et est casus singularis, qui alibi non legitur.
• CAP. II. Ponit tres casus, in quibus, non obstante iuramento de non infeudando, potest episcopus antiquum feudum ad ecelesiam reversum novo vasallo concedere H. d. et est casus notabilis, interpretans iuramentum de alienando.

TITULUS XXI. DE PIGNORIBUS ET ALIIS CAUTIONIBUS.

• CAP. I. Res ecclesiae pignorari non debent nisi ex necessitate et rationabili causa.
• CAP. II. Liber homo non potest pignorari.
• CAP. III. Si rector ecclesiae pro facto proprio rem ecclesiae obilgavit, cogitur eius heres rem redimere, et ecclesiae restituere.
• CAP. IV. Si usurarius emit rem eo pacto, quod post tempus restituat eam venditori, recipiendo aliquid ultra sortem, fructibus tamen in ea computatis iudicatur contractus foeneratitius.
• CAP. V. Mulier agit pro dote contra quemlibet detinentem bona mariti.
• CAP. VI. Si creditor vel is, qui ab eo causam habet, tot fructus percepit ex pignore, quod satisfactum est sorti, debet pignus restitui debitori.
• CAP. VII. Si is, qui sub pacto legis commissoriae pignoravit rem suam, et iuraverit non contravenire, iuste impeditus infra diem statutum non redemit, post diem redimere poterit.
• CAP. VIII. Usufructuarius cavet, quod fruetur rebus immobilibus salva ipsarum substantia, et pecuniam et aestimationem mobilium, quae consummuntur usu, finito usufructu restituit.

TITULUS XXII. DE FIDEIUSSORIBUS.

• CAP. I. Breve est, nec potest brevius summari.
• CAP. II. Compellitur clericus servare fideiussorem indemnem per assignationem redituum suorum.
• CAP. III. Per districtionem canonicam compellitur debitor a fideiussione absolvere fideiusssorem, qui a creditoribus molestatur.
• CAP. IV. Si sine licentia praelati et maioris partis capituli religiosus fideiusserit, vel mutuum acceperit, non tenetur ecclesia, et ipse recipiens punitur, nisi mutuum sit versum in utilitatem ecclesiae.
• CAP. V. Ponit tres casus, in quibus fideiussor contra debitorem agit, antequam solvat, ut a fideiussione liberetur.

TITULUS XXIII. DE SOLUTIONIBUS.

• CAP. I. Successor in beneficio tenetur solvere debita praedecessoris pro necessitate ecclesiae contracta.
• CAP. II. Si praelatus obligat ecclesiam pro alienis debitis, est suspensus ipso facto ab administratione spiritualium et temporalium, et ecclesia non tenetur.
• CAP. III. Si clericus non habeat unde satisfaciat suis creditoribus, non debet excommunicari nec aliter molestari; praestabit tamen cautionem saltem iuratoriam de solvendo, quum venerit ad pinguiorem fortunam.
• CAP. IV. Conquerens se indebite solvisse, hoc probare debet, nisi in casu hic posito.

TITULUS XXIV. DE DONATIONIBUS.

• CAP. I. Potest intelligi duobus modis et secundum primum intellectum h. d.: Liberalis in donando existimat se debere quod donat. Vel sic secundam alium intellectum: Promittentes aliquid donare, illud tanquam debitum adimplere tenentur.
• CAP. II. Non valet donatio, quam facit praelatus inconsulto capitulo et in damnum ecclesiae.
• CAP. III. In considerando, an valeat donatio facta per praelatum, debet attendi quantitas rei donatae et loci consuetudo. H. d. inhaerendo literae.
• CAP. IV. Ecclesia non vacans in beneficium concedi non potest, sed in proprietatem sic; de auctoritate tamen episcopi, et sine praeiudicio praelati.
• CAP. V. Non obstante iuramento de non infeudando de novo praelatus integrare potest feudum, si appareat vasallum in mensura fuisse deceptum.
• CAP. VI. In donationibus plenissima fit interpretatio, et ob hoc clausula onerosa post multas donationes apposita proximam donationem tantum respicit. H. d. et est casus singularis.
• CAP. VII. Si episcopus in ecclesia, quam de consensu capituli pio loco concessit, percipiat certos proventus, illos donasse videtur; alioquin omnes proventus praeter cathedraticum cedunt pio loco. Et si episcopus concessit de consensu patroni, intelligitur patronus donasse ius patronatus.
• CAP. VIII. Possunt hospitalarii in praeiudicium suum se et domum suam alteri religiosae domui subiicere et donare. Hoc dicit secundum intellectum glossae.
• CAP. IX. Donatio quinquagesimae vel centesimae, quam facit episcopus cum gravi ecclesiae suae detrimento, potest legitime revocari; nec etiam potest ultra quinquagesimam vel centesimam conferre, etiam cesssante laesione ecclesiae, sine auctoritate superioris.
• CAP. X. Donatio potest per donatorem, non per heredem eius, qui tacuit, ob ingratitudinem donatarii revocari in casibus hic expressis.

TITULUS XXV. DE PECULIO CLERICORUM.

• CAP. I. Quaesitum a rectore ecclesiae, tempore promotionis nihil habente, praesumitur de bonis ecclesiae quaesitum.
• CAP. II. De emptis per praelatum de bonis ecclesiae debet instrumentum confici nomine ecclesiae; alias debet praelatus ab administratione removeri.
• CAP. III. Quaesita per episcopum post consecrationem suam ecclesiae relinquenda sunt.
• CAP. IV. Empta per praelatum ex emolumentis ecclesiae efficiuntur ecclesiae, licet praelatus emerit nomine alieno.
• CAP. V. Meliorationes, factae per praelatum in rebus ecclesiae, sunt suae in vita, etiami dimittat beneficium; sed de his testari non potest. H. d. secundum intellectum satis notabilem.

TITULUS XXVI. DE TESTAMENTIS ET ULTIMIS VOLUNTATIBUS.

• CAP. I. Episcopus de rebus patrimonialibus testari potest; de rebus vero ecclesiae seu intuitu ecclesiae quaesitis testari non valet.
• CAP. II. Abbatissa testari non potest etiamsi nunquam induisset habitum monachalem.
• CAP. III. Si infra annum a die monitionis non fit exsecutio testamenti per debentem exsequi, devolvitur exsecutio ad episcopum.
• CAP. IV. Debetur legatum, quamvis nudis verbis a testatore sit relictum Idem Petro Subdiacono.
• CAP. V. Non debetur legatum, quum testator rem non suam, sed ecclesiae legavit. H. d. simpliciter inhaerendo literae.
• CAP. VI. Heredi, non adimplenti iussa testatoris, ab episcopo interdicitur res a testatore relicta. H. d. inhaerendo literae.
• CAP. VII. De bonis per ecclesiam acquisitis clerici testari non possunt.
• CAP. VIII. Moderatam eleemosynam de bonis per ecclesiam acquisitis clerici facere possunt, etiam in aegritudine constituti.
• CAP. IX. De bonis propriis vel acquisitis intuitu personae clerici testari possunt, de acquisitis intuitu ecclesiae non.
• CAP. X. Valet testamentum, quod parochianus facit coram presbytero parochiali et duobus testibus, nec valet contraria consuetudo. H. d inhaerendo verbis literae.
• CAP. XI. Valet ultima voluntas ad pias causas coram duobus testibus, et est casus singularis.
• CAP. XII. De propriis potest testari clericus; in acquisitis per ecclesiam etiamsi sint mobilia, succedit ecclesia vel successor; potest tamen aliqua servitoribus vel pauperibus elargiri. Si autem defunctus habet plures ecclesias vel beneficia, fiet aeque divisio inter illa.
• CAP. XIII. Tenet testamentum, si quis extremam voluntatem suam alterius dispositioni committit, et dicitur testatus ad pias causas. H. d. secundum intellectum notabiliorem.
• CAP. XIV. De relictis ecclesiae petit episcopus partem suam, licet aliquid fuerit sibi a testatore relictum; nisi eo modo et non in fraudem fuerit relictum a testatore, quod maneret ea parte contentus, et legatum agnoverit.
• CAP. XV. Relictum episcopo contemplatione personae, non dividitur cum ecclesia cathedrali; secus, si contemplatione ecclesiae, sive nihil relinquatur ecclesiae sive aliquid, sive coniunctim sive separatim. Si autem soli ecclesiae est factum relictum, episcopus habebit portionem canonicam. Praesumitur autem relictum contemplatione ecclesiae factum, quando fit ab extraneo habente administrationem, secus, si fiat ab administrationem non habente. Cum ecclesiis vero inferioribus episcopus non dividit sibi relictum, quia non est sibi tanta communio cum ecclesiis inferioribus, sicut cum cathedrali.
• CAP. XVI. In bonis patris, matris et aviae habet quis debitum iure naturae, in qua gravari nequit; et filius, rogatus de restituenda hereditate sub conditione, detrahit debitum iure naturae et Trebellianicam, in qua computantur fructus post litis contestationem percepti.
• CAP. XVII. Episcopus compellit fideicommissarios seu executores testamenti ad exsequendas pias voluntates defunctorum, etiamsi testator hoc interdixisset.
• CAP. XVIII. Filius, rogatus restituere hereditatem, detrahit tertiam iure naturae, et quartam Trebellianicam, in quibus potest legata relinquere, heredes instituere, et poenam imponere.
• CAP. XIX. Exsecutor testamentarius, qui suscepit illud officium, exsequi compellitur.
• CAP. XX. Ponit quaedam legata, in quibus non solvitur canonica portio, nisi fiat in fraudem.

TITULUS XXVII. DE SUCCESSIONIBUS AB INTESTATO.

• CAP. I. Clericus bona propria dare potest cui vult; sed, si decedat intestatus, et non habet consanguineos, succedit ecclesiae. H. d. iuncta gl.
• CAP. II. Si olim servus, presbyter factus, intestatus decedat, eius bona dividuntur secundum formam hic contentam. H. d. secundum intellectum singularem, qui hodie etiam tenet.
• CAP. III. Attingendo duos notabiles et singulares intellectus, huius capituli, summatur secundum quemlibet intellectum, et primo sic: Valet testamentum ad pias causas conditum per verba enunciativa, etiam propter aliud prolata, quanquam successio seu testatio veniat ad exclusionem alterius ecclesiae. Vel aliter secundum alium intellectum et sic: Per unum testem de veritate et per confessionem etiam incidenter factam probatur oblatio, etiam quoad effectum consequendi bona oblata.

TITULUS XXVIII. DE SEPULTURIS.

• CAP. I. Decedens intestatus sepelitur in sepulcro maiorum, vel ubi eligitur sepultura; parochialis tamen ecclesia habebit canonicam portionem eius, quod reliquerit ecclesiae sepulturae. H. d. secundum veriorem intellectum.
• CAP. II. Qui convertitur ad monasterium, medietatem bonorum, quae pro anima sua disposuit, tenetur relinquere ecclesiae parochiali.
• CAP. III. Ubi quis sepulcro maiorum relicto eligit sepulcrum in loco minus religioso, dolo inductus, seu ex contemptu seu non dimissa ecclesiae suae canonica portione expresse vel tacite non tenet electio. H. d. salvando istum textum, quantum fieri potest.
• CAP. IV. Si quis in aegritudine, de qua decedit, offert se et sua monasterio, ecclesia parochialis habet inde canonicam portionem; secus si in sanitate.
• CAP. V. Qui sepeliunt parochianum alienum, quem sepelire non debent, coguntur restituere corpus, et quae ratione ipius obtinuerunt. Hoc dicit cum cap. sequenti.
• CAP. VI. Summatum est supr. cap. prox.
• CAP. VII. Mulier nupta libere potest sibi eligere sepulturam. – (Utrum etc.:) Pater filios inpuberes, ubi voluerit, potest sepeliri facere, si hoc habet consuetudo loci. H. d.
• CAP. VIII. Si parochianus ecclesiae cathedralis alibi sepelitur, de ipsius funeralibus seu relictis ecclesiae sepulturae debetur quarta capitulo ecclesiae cathedralis.
• CAP. IX. In quantitate canonicae, quae debetur ecclesiae parochiali, statur loci consuetudini.
• CAP. X. Privilegiati super iure funerandi sepelire possunt illos, qui apud eos eligunt sepulturam solvendo tamen canonicam portionem ecclesiae parochiali. Si vero alios sepeliunt, tenentur restituere quicquid occasione funeris receperunt.
• CAP. XI. Casualiter mortuus privari non debet ecclesiastica sepultura.
• CAP. XII. Si ossa excommunicatorum sunt sepulta in ecclesiastico coemeterio, et discerni possunt, debent exhumari et proiici; alias secus.
• CAP. XIII. Terra coemeteriata pro sepultura fodienda vendi non debet.
• CAP. XIV. Excommunicatus, qui per suum presbyterum fuit absolutus in morte, in coemeterio sepeliri debet, et ad satisfaciendum coguntur heredes.

TITULUS XXIX. DE PAROCHIS, ET ALIENIS PAROCHIANIS.

• CAP. I. Inter episcopum substitutum episcopo haeretico, et ipsum episcopum haereticum reversum et ex dispensatione receptum, dividitur episcopatus modo hic expresso.
• CAP. II. Presbyteri parochiales dominicis diebus et festivis parochianos alienos ad missam admittere non debent, si ex contemptu ad eorum ecclesiam accedunt.
• CAP. III. Episcopus parochianum alterius sine ipsius licentia ordinare non potest, nec eum aliter iudicare.
• CAP. IV. Fines parochiarum, de quibus constat, vel finibus cohaerentia, praescribi non possunt.
• CAP. V. Si parochianus seu dioecesanus domicilium transfert, primus praelatus in eo iura episcopalia seu dioecesana sibi non vendicat; decimae tamen praediales illius parochiae sibi debentur, nisi alteri debeantur ex consuetudine.

TITULUS XXX. DE DECIMIS, PRIMITIIS ET OBLATIONIBUS.

• CAP. I. Exprimit quatuor genera decimarum, quae ex veteri lege debebantur.
• CAP. II. Non potest congrue summari propter varietatem lecturarum.
• CAP. III. Compositio super decimis non tollitur per privilegium sequens, si de illa mentionem non facit.
• CAP. IV. Monachi tenentur solvere decimas praediales de praediis noviter cultis, de quibus decimae prius solvebantur.
• CAP. V. Per excommunicationem compellitur quis ad solvendas decimas de molendinis et aliis hic contentis et cap. sequ. Hoc dicit cum sequ.
• CAP. VI. Summatum est cum praecedenti, et declara ut in praecedenti dictum est.
• CAP. VII. Decima fructuum statim, quum collecti sunt, solvi debet non deductis expensis.
• CAP. VIII. Privilegiati super decimis non solvendis, de iis praediis, quae ab aliis conducunt, decimam solvere tenentur.
• CAP. IX. Revocatur privilegium, si ex post facto incipit enormiter nocivum esse.
• CAP. X. Cistercienses, templarii et hospitalarii decimam praediorum suorum, quae propriis manibus aut sumptibus excolunt, solvere non tenentur; alii vero religiosi non solvunt decimas de hortis et nutrimentis animalium, nec de novalibus, quae propriis manibus ac sumptibus excolunt.
• CAP. XI. Privilegium super decimis laborum non extenditur ad terras, quae aliis traduntur excolendae.
• CAP. XII. Privilegium super decimis laborum etiam ea, quae non sunt novalia, comprehendit.
• CAP. XIII. Decimae novalium debentur ecclesiae, in cuius parochia surgunt; si vero non sunt in certa parochia, debentur dioecesano; qui potest sibi retinere, rei alteri ecclesiae concedere.
• CAP. XIV. Decimae possunt exigi.
• CAP. XV. Decima laico iure hereditario concedi non potest.
• CAP. XVI. Iudaei coguntur praediales decimas solvere, aut praedia dimittere.
• CAP. XVII. Decimae vel oblationes ecclesiae laicis concedi non possunt, et praelatus contra faciens est puniendus.
• CAP. XVIII. Statur consuetudini, an colonus solvat decimam ecclesiae, in cuius parochia sita sunt praedia, an ecclesiae ubi audit divina et percipit ecclesiastica sacramenta.
• CAP. XIX. Non potest laicus transferre decimam in alium laicum, etiamsi cum titulo illam possideat. H. d. cum gloss.
• CAP. XX. Decima personalis debetur ecclesiae, ubi quis percipit sacramenta, licet alibi lucrum contigerit; in praediali vero statur consuetudini, si in aliena parochia colonus praedium coluit.
• CAP. XXI. De omni fructu praedii solvendae sunt decimae.
• CAP. XXII. Decimae praediales solvendae sunt expensis non deductis.
• CAP. XXIII. De reditibus molendini ad ventum solvendae sunt decimae.
• CAP. XXIV. Locator vel conductor possessionum tenentur ad decimas, nisi se immunes ostendant.
• CAP. XXV. Imperialis concessio sub quacunque forma a solutione decimarum eximere non potest. – (Nec occasione etc.:) Decimae novalium non pertinent ad laicum, qui decimas habet in feudum. H. d.
• CAP. XXVI. Sine deductione seminis et sumptuum debent dominus et colonus decimam solvere, et non cui voluerint ecclesiae vel pauperibus, sed ecclesiae, cui debentur, nec ab hoc excusantur propter malitiam clericorum.
• CAP. XXVII. Privilegium super decimis non solvendis, ecclesiasticae personae concessum, novalia comprehendit. H. d. secundum intellectum, qui placet Panorm.
• CAP. XXVIII. Negotiator de lucro decimam solvit, deductis expensis, quas facit de pecunia decimata; expensae vero, quae fiunt pro habendis fructibus, non deducuntur, et de fructibus solvitur decima, etiam non deductis expensis factis pro re restauranda.
• CAP. XXIX. Qui praescribit decimam in aliena parochia, si ibi insurgunt novalia, ipsorum decimas non habebit.
• CAP. XXX. Decima omnium fructuum praedii debetur ei, qui decimas ibi praescripsit: sed ad aliud praedium praescriptio non extenditur.
• CAP. XXXI. Laici ecclesias vel decimas donare non possunt, etiamsi sunt reges, nec ex eorum titulo praestatur causa praescribendi.
• CAP. XXXII. Domini praediorum cogi possunt, ut praedia dent colenda talibus, a quibus sine contradictione ecclesia possit decimas consequi. H. d. usque ad §. Illae – (Illae etc.:) Iste §. propter sui brevitatem non summatur.
• CAP. XXXIII. Prius solvendae sunt decimae, quam census seu tributa, et, si prius illa solvuntur, postea decimari debent.
• CAP. XXXIV. Cistercienses, templarii et hospitalarii de fructibus possessionum, quas acquisierunt post concilium generale, de quo hic, decimas solvere tenentur, si de illis possessionibus prius solvebantur decimae.
• CAP. XXXV. Gregorius IX.

TITULUS XXXI. DE REGULARIBUS ET TRANSEUNTIBUS AD RELIGIONEM.

• CAP. I. Non potest quis ad religionem admitti, nisi volens et in aetate idoneus.
• CAP. II. Impubes monasterium ingressus post annum a parentibus revocari non potest. H. d. primo. Pubes per vim ingressus post annum exire vel a parentibus revocari non potest. H. d. secundo. Abbas Siculus.
• CAP. III. Clericus saecularis, utens habitu et nomine monachali, cogitur, ut fiat monachus, vel ab hoc desistat.
• CAP. IV. Novitia, quae sponte se ingerit actibus professarum, per hoc censetur professa. H. d. et est casus multum notabilis.
• CAP. V. Monachus temere ad aliud monasterium transire vel peculium habere non potest.
• CAP. VI. Ubi est dura congregatio vel religio, requiritur in profitente plena pubertas, scilicet tempus XVIII. annorum. H. d. habito respectu ad mentem literae, et est textus singularis.
• CAP. VII. Si Cisterciensis sine licentia sui abbatis ad aliud monasterium transit, ad proprium monasterium regredi cogitur.
• CAP. VIII. Professio, facta ante XIV. annum, non obligat; post XIV. vero, si fit per susceptionem habitus professorum, etiam non obligat, nisi detur perseverantia tridui.
• CAP. IX. Qui recipit habitum professorum, ubi distincti sunt habitus, compellitur ibi vel alibi esse religiosus; sed, si recipit habitum novitiorum, potest ad saeculum redire.
• CAP. X. Canonicus regularis potest effici monachus, si religio, ad quam transit, est strictior sua; alias secus.
• CAP. XI. Minor XIV. annis profitendo non obligatur religioni, nisi factus maior ratum habuerit.
• CAP. XII. Si filia, minor XII. annis a parentibus monasterio tradita, maior facta sponte veletur, ad saeculum redire non potest.
• CAP. XIII. Valet professio facta sine susceptione habitus religionis.
• CAP. XIV. Si pater se cum bonis suis et filio impubere obtulit monasterio, filius factus maior exire potest religionem et legitimam a monasterio petere.
• CAP. XV. Furiosus profitendo non obligatur; nisi factus sanae mentis ratum habuerit.
• CAP. XVI. Professio nec fieri, nec recipi debet infra tempus probationis; sed facta et recepta tenet. Hoc dicit, et est casus notabilis, et quotidie allegatur.
• CAP. XVII. Qui professionem fecit, licet in claustro nunquam permanserit, sed in saeculo, et suis bonis usus fuerit, ad observantiam regularem compellitur.
• CAP. XVIII. Potest religiosus zelo sanctioris vitae ad religionem transire strictiorem, petita prius licentia praelati sui, licet non obtenta, etiam si primum monasterium sit privilegiatum, quod de illo ad aliud etiam arctius transire non possit. H. d., et est casus notabilis, et quotidie allegatur.
• CAP. XIX. Coniuges religionem profitendo ab invicem devertere possunt; aliter si se abiuraut et non continent, illicitum est iuramentum.
• CAP. XX. Qui ad monasterium convertitur sumendo habitum novitii, potest infra tempus probationis redire ad saeculum, nisi appareat, eum vitam voluisse mutare omnino.
• CAP. XXI. Qui, infra annum probationis non facta professione, redit ad saeculum, licite potest ad ordines et beneficia promoveri.
• CAP. XXII. Qui ultra annum portat habitum monachelem in monasterio, ubi sunt habitus indistincti, censetur professus.
• CAP. XXIII. Infra probationis annum libere quis redit ad saeculum, nisi professionem fecerit tacite vel expresse, vel appareat, eum vitam mutare voluisse. Hoc primo. Secundo dicit, quod ad hoc, ut dignoscantur novitii a professis, debet habitus professorum benedici in locis, ubi habitus non est distinctus.
• CAP. XXIV. Religiosi fugitivi annuatim sunt requirendi, et cogendi, ut at monasterium revertantur.

TITULUS XXXII. DE CONVERSIONE CONIUGATORUM.

• CAP. I. Si vir de uxoris licentia profitetur, et uxor ipsa suspecta nec continentiam vovet, nec religionem ingreditur, episcopus uxori virum restituet. H. d. iuxta literam.
• CAP. II. Ante matrimonium consummatum potest alter coniugum, etiam altero invito, religionem ingredi; sed remanens in saeculo potest ad secunda vota transire.
• CAP. III. Qui invita uxore professionem fecit, et ei postea restituitur, non compellitur mortua uxore ad monasterium redire; matrimonium tamen contrahere non debet.
• CAP. IV. Uxoratus religionem intrare non potest, nisi etiam uxor ingrediatur, vel nisi suspecta non sit, et continentiam promittat. H. d. et est unum cap. de principalioribus tit.
• CAP. V. Coniugatus non est ordinandus ad sacros ordines, nisi uxor continentiam promittat.
• CAP. VI. Uxoratus in episcopum promoveri non potest, nisi uxor religionem profiteatur.
• CAP. VII. Sponsa de praesenti, non cognita, quae dicit, se velle religionem ingredi, compellitur infra certum tempus profiteri, vel adhaerere marito.
• CAP. VIII. Summa ut supra eod. cap. Quum sis.
• CAP. IX. Coniugatus, faciens professionem uxore cousentiente, licet nunquam intravit monasterium, si mortua coniuge cum alia contrahat, non valet matrimonium, et monasterium intrare compellitur.
• CAP. X. Professus religionem uxore sciente et dissimulante, ea mortua ad saeculum redire non potest. H. d. secundum intellectum veriorem et singularem in materia.
• CAP. XI. Coniux, quae continentiam vovit, tenetur reddere debitum coniugi, licet ad tempus voto consenserit.
• CAP. XII. Si alter coniugum altero ignorante religionem profitetur, et propter hoc de monasterio educitur, illo mortuo ad monasterium redire non cogitur.
• CAP. XIII. Summa ut supra eod. cap. IV. Quum sis.
• CAP. XIV. Per religionis professionem, non per propositum castitatis servandae in saeculo, dissolvuntur sponsalia de praesenti.
• CAP. XV. Maritus, factus monachus, a coniuge adulterata revocari non potest.
• CAP. XVI. Uxor non potest repetere maritum, de cuius licentia religionem intravit, si post ingressum non continuit, licet ad consentiendum seu ad dandam licentiam dolo fuit inducta.
• CAP. XVII. Uxor maritum professum repetere potest, non obstante licentia profitendi ab ea metu extorta.
• CAP. XVIII. Uxor professi, quae dedit viro licentiam profitendi, non compellitur ingredi religionem, si continens est, et non suspecta.
• CAP. XIX. Adultera, quam maritus reconciliare non vult, ad agendum poenitentiam in aliquo claustro collocatur.
• CAP. XX. Si coniuges se ad invicem absolverunt continentiam promittendo, et uterque vel alter eorum religionem profitetur, alter alterum repetere non potest.
• CAP. XX. Breve est, sed per alia verba sic potest summari: Post sententiam divortii quoad torum, latam ob fornicationem spiritualem mariti, potest uxor libere religionem intrare.

TITULUS XXXIII. DE CONVERSIONE INFIDELIUM.

• CAP. I. Non potest quis illam habere in uxorem, cuius maritum occidit machinatione ipsius mulieris; secus, si sine machinatione. Et est pulcher et quotidianus casus.
• CAP. II. Si alter infidelium coniugum venit ad fidem, altero remanente in infidelitatis errore, communis proles assignatur converso.

TITULUS XXXIV. DE VOTO ET VOTI REDEMPTIONE.

• CAP. I. Vota possunt eleemosynis redimi, vel in aliud commutari, intercedente superioris auctoritate, et iusta causa redimendi vel mutandi.
• CAP. II. Commutat Papa votum ultramarinum, in his maxime, qui in puerili aetate voverunt.
• CAP. III. Ex sola conceptione boni explicandi non obligatur quis ad bonum conceptum exsequendum.
• CAP. IV. Omne votum mutabile est in votum religionis.
• CAP. V. Exsecutio voti ultramarini auctoritate Papae potest ex causa differri.
• CAP. VI. Ecclesia compellit heredem laicum per excommunicationem et bonorum subtractionem ad exsecutionem voti ultramarini, ad quod se obligavit pro defuncto.
• CAP. VII. Commutat Papa votum ultramarinum in vigilias, orationes et ieiunia, tunc maxime, quum cessat causa, quae induxit ad vovendum; ita etiam quod expensae fiendae in eundo, morando et redeundo, integraliter mittantur in terrae sanctae subsidium.
• CAP. VIII. Impedito ad tempus exsequi votum ultramarinum coneditur dilatio; perpetuo vero impedito indicitur redemptio in eo, quod magis expediat terrae sanctae.
• CAP. IX. Votum ultramarinum certis casibus redimi et commutari potest, non tamen per alium, quam per Papam, vel cum ipsius speciali mandato. H. d. usque ad §. Secundo quaesivisti. – (Secundo etc.:) Habiles ad eundum, sed inhabiles ad pugnandum, si sunt strenui consilio, vel milites bellatores possunt secum ducere, votum ultramarinum non redimunt. H. d. Abbas Siculus. – (Quod autem etc.:) Uxores possunt sequi viros ultra mare, si volunt; sed non tenentur, nisi et ipsae voverint. H. d. Abbas. – (In tanta etc.:) Viri sine consensu uxorum emittere possunt votum ultramarinum. H. d. Abbas Siculus. – (De clericis etc.:) Clerici, tanquam inhabiles ad pugnandum, redimunt votum ultramarinum, nisi in certis casibus. H. d. Abbas Siculus.
• CAP. X. Qui vovit religionem ingredi, si voto completo fiat episcopus, renunciare debet, et votum implere, Sic communiter summatur.
• CAP. XI. Praelatus, etiam professus, potest votum ultramarinum emittere, et in suos usus vigesimam proventuum ecclesiae convertere.

TITULUS XXXV. DE STATU MONACHORUM ET CANONICORUM REGULARIUM.

• CAP. I. Dioecesanus non debet molestare monasteria, praeterquam pro causa correctionis nec eis oblata sibi vendicare.
• CAP. II. Monachi non debent poni singuli per parochias. Hoc primo. Si pro monachatu aliquid detur, receptus a sacris ordinibus prohibetur, et recipiens ab officio suspenditur. Hoc secundo. Monachus, habens peculium sine licentia abbatis, ab altaris communione removetur, et, sic decedens sepultura et fratrum communione privatur. Hoc tertio. Si pecunia confertur pro habendo aliquod officium in monasterio, dans et recipiens deponuntur. Hoc quarto. In prioratibus conventualibus per electionem instituti non sunt removendi sine causa rationabili, et de causa rationabili tria ponit exempla. H. d. comprehendendo substantiam.
• CAP. III. Monet Cistercienses, ut servent regulam secundum primaevam institutionem. H. d. primo. Et domus religiosa aggregata Cisterciensibus eorum mores servare tenetur. H. d. secundo.
• CAP. IV. Regularis canonicus, qui non resignavit proprium in morte, non debet in coemeterio sepeliri; et, si de facto sepultus fuit, inde debet exhumari, si sine scandalo fieri potest.
• CAP. V. Canonicus regularis potest praefici ecclesiae parochiali etiam saeculari; sed debet habere socium secum sui ordinis, si commode fieri potest.
• CAP. VI. Primo tractat de vestibus monachorum. Secundo de abdicatione proprietatis. Tertio de silentio. Quarto de cibis. Quinto de officiis in genere et in specie.
• CAP. VII. Primo statuit de conciliis regularium provincialibus celebrandis singulis trienniis. Secundo moderatur numerum evectionum et personarum venientium. Tertio disponit de instructoribus et praesidentibus capitulo. Quarto de tempore, quo duret capitulum, et quid ibi fiet. Quinto quod observetur quod ibi fiet. Sexto de capitulo sequenti. Septimo de communi vita ducenda. Octavo de visitatoribus eligendis et ipsorum officio. Nono extendit ad canonicos regulares. Decimo providet super discordia visitatorum. Undecimo hortatur dioecesanos ad monasteriorum reformationem. Duodecimo praecipit protervos et similes compesci ab offensis monasteriorum. Et haec divisio sufficit pro summario.
• CAP. VIII. Primo tractat de correctione monachorum. Secundo de correctione abbatum, tertio visitatorum. Quarto de saecularibus in monasteriis beneficiatis. Quinto constitutionem extendit ad moniales. Hoc sufficiat pro summario.

TITULUS XXXVI. DE RELIGIOSIS DOMIBUS, UT EPISCOPO SINT SUBIECTAE.

• CAP. I. Si dubitatur, in cuius dioecesi sit basilica consecranda, ille episcopus consecrabit, qui prius in illo loco episcopalia exercebat.
• CAP. II. Nihil iuris deperit episcopo, in cuius dioecesi sita est ecclesia, quam Papa unit ecclesiae alterius diocesis. Et est casus quotidianus.
• CAP. III. Episcopo subsunt omnia loca pia, et ad eius sollicitudinem debent ordinari ad usum destinatum.
• CAP. IV. Locus, auctoritate episcopi ad usum hospitalitatis deputatus, est religiosus, et ad mundanos usus redire non debet.
• CAP. V. Locus religious debet reformari de religiosis duntaxat, non de saecularibus, nisi in defectum religiosorum.
• CAP. VI. Ecclesia, sita in diocesi episcopi, tenetur sibi in epscopalibus respondere, nisi appareant remissa legitime; et potest episcopus remittendo episcopalia censum sibi retinere.
• CAP. VII. Episcopus, petens ecclesiam quoad temporalia et spiritualia, obtinet in spiritualibus eo ipso, quod probat esse in sua dioecesi, si non appareat exempta; sed in temporalibus succumbit, nisi alter doceat de iure suo. Et in hoc ultimo est causus notabilis.
• CAP. VIII. Monasterium subiectum est episcopo, in cuius dioecesi situm est, nisi probetur exceptum. H. d. quoad titulum.
• CAP. IX. Novam religionem non licet constituere sine auctoritate Romani Pontificis nec in diversis monasteriis potest quis esse abbas vel monachus. Sic principaliter summatur, licet plura dicta habeat.

TITULUS XXXVII. DE CAPELLIS MONACHORUM ET ALIORUM RELIGIOSORUM.

• CAP. I. Ad curam monasterio subiectam non monachi, sed saeculares clerici praeficiuntur, et episcopis subsunt.
• CAP. II. Si ecclesia non cathedralis vindicat sibi ius in alia ecclesia obtinebit solum quoad ea, quae probabit sibi deberi praescriptioni vel alio legitimo modo. H. d. secundum communem et verum intellectum.
• CAP. III. In prioratibus monachorum non possunt singuli monachi commorari; etiamsi super hoc habeant rescriptum apostolicum, nisi in illo fiat mentio de Lateranensi concilio.
• CAP. IV. Ordinarius compellit abbatem, ut monachos a prioratibus revocet ad claustrum, vel eis socios adiungat.

TITULUS XXXVIII. DE IURE PATRONATUS.

• CAP. I. Si propter discordiam patronorum ecclesia caret administratore, cessatur in ecclesia a divinis, tolluntur reliquiae, et ostia clauduntur, si aliter sine scandalo ecclesiae provideri non potest. H. d. cum cap. sequenti.
• CAP. II. Summatum est in cap. proximo.
• CAP. III. Si patroni in praesentando discordant, praefertur praesentatus a maiori parte, si est idoneus, et, si hoc sine scandalo fieri non potest, vel patroni infra tempus debitum non praesentant, episcopus ordinabit ecclesiam.
• CAP. IV. Excommunicantur patroni laici, qui clericos instituunt et destituunt in ecclesiis etiam patronatis, vel bona ipsarum aliter administrant. Et clerici, qui institutionem laicorum recipiunt, communione priventur.
• CAP. V. Si patronus laicus successive praesentat duos, et secundus instituitur ab episcopo, valet institutio. Hoc dicit primo. Patronus non potest clerico vel alteri ecclesiae conferre ecclesiam patronatam, vel alteri donare.
• CAP. VI. Comparans vel emens ius patronatus, eo spoliari debet. Vel sic: Qui emit ius patronatus, ut possit praesentare filium vel nepotem, seu quem vult, eo privari debet. H. d. et utraque lectio potest sustentari.
• CAP. VII. Ius patronatus, consistens in aliqua universitate temporalium, transit cum ipsa universitate, etiamsi universitas transeat tantum quoad utile dominium; nisi ius patronatus specifice sit exceptum. H. d. et est notabilis casus, et quotidie allegatur.
• CAP. VIII. Si laicus clerico vel religioso loco concedit ecclesiam sine consensu episcopi, non obstante tali concessione, quae non valet, ad ipsam ecclesiam, quum vacaverit, poterit praesentare, et eam alteri ecclesiae de consensu episcopi concedere. H. d. cum cap. Quum laici, et cap. Suggestum, infra eod.
• CAP. IX. Instituti in ecclesiis patronatis per novos patronos mutari non possunt, nec vicissitudines ecclesiarum per eos fieri.
• CAP. X. Patronus ecclesiam clerico conferre non potest, et, si contulerit, potest hoc non obstante ad ecclesiam praesentare rectorem.
• CAP. XI. Religiosi vindicare vel retinere non possunt ecclesias sibi concessas a laicis sine dioecesani concessu, nisi legitime praescripserint, vel postea dioecesanus consenserit.
• CAP. XII. Si patroni ecclesiae vacantis infra tempus, a iure concessum, non presentant, episcopus ordinabit ecclesias.
• CAP. XIII. Si ius patronatus ecclesiae devenit ad exemptos, per hoc in nullo debet laedi ius episcopale.
• CAP. XIV. Sine consensu patroni non potest quis ecclesiam occupare.
• CAP. XV. Non potest patronus ecclesiam sibi retinere, vel etiam alteri concedere propria auctoritate.
• CAP. XVI. Ius patronatus per se vendi non potest.
• CAP. XVII. Patronus non potest sine episcopi vel Papae consensu etiam loco religioso conferre ecclesiae decimas vel aliud spirituale.
• CAP. XVIII. Si quis episcopus in ecclesia alterius dioecesis est patronus, praesentatus ab eo debet admitti, si est idoneus.
• CAP. XIX. Institutus ad praesentationem eius, qui tunc ius patronatus ecclesiae possidebat, removeri non debet, licet illud ius ab eo postmodum evincatur; secus, si non possidebat, sed tantum credebatur esse patronus.
• CAP. XX. Valet secunda concessio ecclesiae, facta alteri ecclesiae per episcopum et patronum, non obstante priori, facta per patronum solum.
• CAP. XXI. Ab officio et beneficio removetur qui monitus non dimittit ecclesiam sine consensu episcopi sibi concessam. H. d. – (Ad hoc etc.:) Laici, spoliantes ecclesiam, excommunicantur. H. d.
• CAP. XXII. Si quaestio iuris patronatus infra sex menses non terminatur a tempore vacationis, libere potest episcopus sine praesentatione ibidem instituere rectorem. H. d. Sed intellige de patronis ecclesiasticis; nam in laicis sufficiunt quatuor menses.
• CAP. XXIII. Patronus ius patronatus propria auctoritate alienare non potest, nec ab ecclesia aliquid temporale exigere, nisi tempore fundationis a dioecesano illud fuerit sibi reservatum.
• CAP. XXIV. In pluribus successive praesentatis a patrono laico, episcopo datur gratificatio; sed in praesentatis a persona ecclesiastica potior est primo praesentatus. H. d. specialiter, et est unum de principalioribus cap. tituli.
• CAP. XXV. Ex constructione ecclesiae, facta de consensu episcopi, acquiritur ius patronatus. Hoc primo. Patronus non eligit praelatum in conventuali ecclesia, sed in capella sic. Hoc secundo. Patrono debetur processionis honor, et alimentatur ab ecclesia, si vergat ad inopiam. Hoc tertio. Et iste textus est de principalioribus.
• CAP. XXVI. Patronus ecclesiae vacantis, quanquam sit clericus, ad eam se praesentare non potest.
• CAP. XXVII. Si questio iuris patronatus inter patronos non diffinitur infra quatuor menses, episcopus ordinabit ecclesiam sine praeiudicio eorundem.
• CAP. XXVIII. Legatus de latere ecclesiam, cuius alia ecclesia est patrona, collationi suae reservare potest, licet non vacet, et conferre quum vacat. Hoc primo. Ex duobus, praesentatis a patrono laico, potest superior instituere secundum. Hoc secundo. Et sic quoad intellectum iste textus habet duo dicta diversa, licet quoad literam ambo commisceantur.
• CAP. XXIX. Si laicus patronus duos successive praesentet, valet institutio de secundo non obstante appelatione prius facta per primum; episcopus tamen, qui malitiose primum repulit, eidem in competenti beneficio providere compellitur. Et in ultimo est casus singularis.
• CAP. XXX. Si ad praesentationem rectoris ad titulum ecclesiae aliquis fuerit ordinatus, patronus, qui non consensit, ad ipsam, quum vacabit, poterit praesentare.
• CAP. XXXI. Patronus etiam clericus vacantem conferre non potest, et, si contulit, potest nihilominus ad illam praesentare.

TITULUS XXXIX. DE CENSIBUS, EXACTIONIBUS ET PROCURATIONIBUS.

• CAP. I. Ecclesiae fundandae debet pro dote tribui mansus, liber a quolibet servitio temporali; ad ecclesiasticum tamen tenetur. Sed si aliquid confertur ecclesiae ultra mansum, tenetur ecclesia ex eo solvere onera consueta. H. d. inhaerendo literae.
• CAP. II. Solutio tributi arguit subiectionem.
• CAP. III. Non potest episcopus novum censum imponere monasterio.
• CAP. IV. Caecus et pauper ad collectas non tenentur.
• CAP. V. Petens censum debet rationem exprimere.
• CAP. VI. Determinat concilium numerum equorum, quos secum ducere possunt praelati visitantes, et prohibet eis tunc uti venationibus, et sumptuosas epulas quaerere. Hoc primo usque ad vers. Prohibemus. – (Prohibemus etc.:) ­Praelati non debent gravare subditos talliis et exactionibus, permittitur tamen ex iusta causa petere ab eis moderatum auxilium. H. d. usque ad §. Sane. – (Sane etc.:) In effectu dicitur, quod numerus equorum statutus in princ. cap. non debet trahi ad augendum numerum, alias solitum. Abbas.
• CAP. VII. Novus census ecclesiis imponi non potest, nec antiquus augeri. H. d. et est de principalioribus buius tituli.
• CAP. VIII. Praelatus seu rector ecclesiae non potest, praesertim post mortem, ecclesiam suam propria auctoritate constituere censualem.
• CAP. IX. Breve est, vel per alia verba summatur sic: Episcopus ecclesiae, de manu laici per se ereptae, non potest ob hoc censum imponere.
• CAP. X. Nova pedagia sine consensu principis imponens, communione privatur.
• CAP. XI. Qui per collusionem constituit ecclesiam censualem, illa privabitur.
• CAP. XII. Si collectores gravant ecclesias, privari debent officio.
• CAP. XIII. Qui recipit iuramentum de novo censu imposito ecclesiae persolvendo, compellitur iurantem absolvere.
• CAP. XIV. Archiepiscopus, visitans provinciam, etiam a monasteriis provinciae procurari debet.
• CAP. XV. Patroni etiam clerici novum censum ecclesiae imponere non possunt, nec veterem augere, et, si super hoc iuramenta vel cautiones exegerunt, coguntur absolvere.
• CAP. XVI. Qui tenetur procurare fratres alicuius domus, obligatur ad procurandum omnes, licet illorum numerus nunc creverit, sed, si ex hoc gravaretur nimium, per iudicis officium sibi providebitur, H. d. secundum lecturam magis communem.
• CAP. XVII. Omnes ecclesiae, nisi quae ab hoc per privilegium apostolicum sint exemptae, procurare tenentur legatos sedis apostolicae seu etiam eius nuncios, nec in hoc praescriptione iuvantur H. d. usque ad §. Sane. – (Sane etc.) Tractat de modo procurationis ipsorum et legatorum et nunciorum. Abbas.
• CAP. XVIII. Si ad unicam mensuram solvi solet quod debetur ex voto, ad illam in posterum solvi debebit; si vero ad diversas, liberabitur solvens etiam, ad minorem.
• CAP. XIX. Ecclesiae tenentur episcopo, in cuius dioecesi sunt, respondere de procurationibus, quarta decimarum et aliis episcopalibus. H. d. quoad titulum.
• CAP. XX. Solvendi sunt census ad antiquam monetam, in qua instituti fuerint, nisi sit in alterius monetae solutione praescriptum. H. d. est casus not. et multum allegabilis.
• CAP. XXI. Episcopus, remittens ecclesiae servitia, quae sibi debebat, et statuens, quod aliud servitium non imponatur, procurationem non intelligitur remisisse.
• CAP. XXII. Ecclesiae de novo conversae in procurationibus et aliis servabunt consuetudinem vicinarum.
• CAP. XXIII. Praelati tunc sunt procurandi, quum personaliter visitant, et debent tunc servare concilium Lateranense et praedicationi, correctoni et reformationi vacare. Legati et nuncii apostolici pro his diebus tantum, pro quibus moram trahunt, procurari debent, et contra hanc constitutionem exactum restituitur duplicatum.
• CAP. XXIV. Ecclesia, etiam civitatensis, tenetur procurare episcopum visitantem quanquam ipsum nunquam procuravit.
• CAP. XXV. Qui iure metropolitano vel legationis visitat provinciam, in provinciales, qui sibi procurationes denegant, potest ferre sententiam.
• CAP. XXVI. Ad antiquam monetam, vel, si non est in usu, ad eius aestimationem solvendae sunt pensiones antiquae.
• CAP. XXVII. Propter privatum oratorium procuratio ratione visitationis non debetur.

TITULUS XL. DE CONSECRATIONE ECCLESIAE VEL ALTARIS.

• CAP. I. Amoto altari vel lapide, continente sigillum, reconsecrabitur altare, non autem ecclesia.
• CAP. II. Diebus etiam non festis possunt ecclesiae consecrari.
• CAP. III. Habet duo dicta, et primo idem dicit, quod cap. supr. eod. Secundum dictum dicit, quod oleum non consecratum potest commisceri oleo consecrato, et totum fit consecratum.
• CAP. IV. Reconciliatur ecclesia, quae propter homicidia et vulnera hominum ibidem perpetrata polluta est.
• CAP. V. Plura altaria simul in eadem ecclesia consecrari possunt; et idem in pluribus episcopis.
• CAP. VI. Corruente tecto parietibus illaesis, et mensa altaris non enormiter fracta, nec altare, nec ecclesia consecratur.
• CAP. VII. Polluitur ecclesia vel coemeterium, si excommunicatus in ea sepelitur.
• CAP. VIII. Qui fecit ecclesiam consecrari, tenetur eam dotare. H. d. et tene mente hunc casum.
• CAP. IX. Ecclesia polluta per sacerdotem simplicem reconciliari non potest, etiamsi aqua fuerit per episcopum benedicta.
• CAP. X. Ecclesia, etiam non consecrata, si polluitur, reconcilianda est.

TITULUS XLI. DE CELEBRATIONE MISSARUM, ET SACRAMENTO EUCHARISTIAE ET DIVINIS OFFICIIS.

• CAP. I. Presbyter tenetur horis debitis dicere horas canonicas, permittitur tamen sibi ex causa dicere eas usque ad vesperas inclusive. H. d. secundum unum intellectum.
• CAP. II. Propter missam specialem missa de feria dimittenda non est.
• CAP. III. Sufficit sacerdoti semel in die celebrare, et excipit duos casus, scilicet necessitatem et festum Nativitatis.
• CAP. IV. In missa commemorationis, licet dicatur propria praefatio, non tamen dicitur hymnus angelicus, nec symbolum.
• CAP. V. Sacerdos post sumptam eucharistiam perfundat, nisi aliam nuissam sit dicturus.
• CAP. VI. Si qua verba sunt in canone missae, quae ab Evangelistis dicta non fuerunt, credere debemus, quod a Christo Apostoli, et ab Apostolis eorum successores acceperunt. Et hoc dicit usque ad §. Quaesivisti – (Quaesivisti etc.:) In sacramento altaris aqua cum vino transsubstantiatur in sanguinem, H. d. usque ad §. Tertio loco. Abbas Siculus. – (Tertio loco etc.:) Oratio, quae dicitur in secreta in festo sancti Leonis, immutata est, quia ubi dicebatur: “annue nobis Domine, ut, animae famuli tui Leonis haec prosit oblatio:” hodie dicitur: “ut intercessione B. Leonis haec nobis prosit oblatio:” et haec mutatio contingit, quia sancti nostris orationibus non indigent, sed nos suis. H. d. usque ad finem. Abbas.
• CAP. VII. Gravius peccat qui simulat conficere, et non conficit, quam ille, qui conficit in mortali.
• CAP. VIII. Hic improbat opinionern, quae habet, quod in sacramento altaris aqua convertatur in phlegma, et probat, Christum fuisse verum Deum et verum hominem, et quod de ipsius latere exivit vera aqua.
• CAP. IX. Praecipit praelatis et clericis in virtute obedientiae, ut nocturnum officium et diurnum studiose celebrent et devote.
• CAP. X. Eucharistia debet munde servari, et in eius elevatione et delatione populus debet se inclinare; et, quum defertur ad infirmum, debet deferri in decenti habitu et cum lumine; transgressores vero graviter sunt puniendi.
• CAP. XI. In ecclesiis collegiatis debent celebrari duae missae collegialiter, una pro defunctis, alia secundum exigentiam diei, ut pro festo, si festum occurrit, vel pro feria, si feria.
• CAP. XII. In die coenae Domini episcopus tantum in sua ecclesia debet missam celebrare et chrisma conficere.
• CAP. XIII. In sacrificio altaris plus de vino quam de aqua ponendum est.
• CAP. XIV. Ab officio et beneficio deponitur presbyter, qui sine aqna et igne, vel in pane fermentato vel vase ligneo sacrificat.

TITULUS XLII. DE BAPTISMO ET EIUS EFFECTU.

• CAP. I. Licet puer sit ter mersus in aqua in nomine Patris, et Filii et Spiritus sancti, si non sit dictum: “Ego te baptizo in nomine Patris, etc.,” non est baptizatus.
• CAP. II. Si probabiliter dubitatur, an quis fuerit baptizatus, potest baptizari forma hic expressa.
• CAP. III. Sacramentum baptismi utiliter confertur parvulis licet non credant nec intelligant, et remittitur eis peccatum originale. H. d. usque ad §. Verum. – (Verum etc.:) Originale peccatum, quod sine consensu cortrahitur, remittitur in baptismo etiam non consentienti, ut parvulis; secus de actuali, quia, sicut non committitur sine consensu, ita non relaxatur. Hoc dicit usque ad §. Sed adhuc. Abbas. – (Sed adhuc:) Licet in baptismo dimittatur originale peccatum parvulis, qui tamen consentire non possunt, in adultis tamen, amentibus vel dormientibus, qui non consentiunt baptismo, non dimittitur actuale, et item etiam nec originale. H. d. ­(Item etc.:) Amentes vel dormientes baptizati, si ante dementiam vel dormitionem baptizari volebant, characterem suscipiunt, alias secus; coacti vero causative suscipiunt. H. d. usque ad finem.
• CAP. IV. Nemo potest se ipsum baptizare, etiam instante necessitatis articulo.
• CAP. V. Ubi deest verbum vel elementum aquae, non est baptismi sacramentum.
• CAP. VI. Baptizatos a Latinis Graeci rebaptizare non debent.

TITULUS XLIII. DE PRESBYTERO NON BAPTIZATO.

• CAP. I. Si non baptizatus ordinatur, ordinis characterem non recipit.
• CAP. II. Omissio baptismi non nocet credenti probabiliter, se esse baptizatum.
• CAP. III. Non baptizatus ordinari non potest, et, si de facto ordinetur, non recipit ordinis characterem, licet credebatur baptizatus.

TITULUS XLIV. DE CUSTODIA EUCHARISTIAE, CHRISMATIS ET ALIORUM SACRAMENTORUM.

• CAP. I. Eucharistia et chrisma debent fideliter sub clavibus custodiri, et contra fecientes sunt puniendi.
• CAP. II. Supellectilia in ecclesiis poni non debent, nisi necessitas urgeat. Hoc dicit primo. Ecclesiae debent sua vasa et vestimenta munde tenere. Hoc secundo.

TITULUS XLV. DE RELIQUIIS ET VENERATIONE SANCTORUM.

• CAP. I. Sine Papae licentia non licet aliquem venerari pro sancto.
• CAP. II. Sanctorum reliquiae vendi non possunt, vel passim ostendi non debent, ne circa illas populus decipi possit.

TITULUS XLVI. DE OBSERVATIONE IEIUNIORUM.

• CAP. I. Vigilia, occurens in dominica, ieiunari debet in sabbato, et ieiunanda est vigilia B. Matthiae.
• CAP. II. Non capit congruam summationem, et textus in se satis clarus est, et multa sunt dicta, quae patent per §§.
• CAP. III. Si festum Nativitatis occurrit sexta feria, licitum est omnibus carnes comedere, exceptis professis et voventibus.

TITULUS XLVII. DE PURIFICATIONE POST PARTUM.

• CAP. UN. Mulier post partum statim potest ingredi ecclesiam, nec tenetur abstinere per aliquos dies secundum legem Mosaicam.

TITULUS XLVIII. DE ECCLESIIS AEDIFICANDIS VEL REPARANDIS.

• CAP. I. Habentes beneficium in ecclesia tenentur contribuere ad ipsius reparationem.
• CAP. II. Leprosi permitti debent, sine praeiudicio antiquarum parochiarum, habere ecclesiam propriam et presbyterum, nec tenentur solvere decimas de hortis vel nutrimentis animalium.
• CAP. III. Propter nimiam distantiam ecclesiae potest nova ecclesia in ipsius parochia aedificari, et certa portio de antiqua sibi deputari.
• CAP. IV. Rectores ecclesiarum possunt compelli, ut de reditibus, qui supersunt teneantur conferre ad constructionem seu reparationem ecclesiae.
• CAP. V. Saecularis ecclesia sine praeiudicio clericorum ad statum regularem potest reparari, et collegio, quod nondum est, privilegium non confertur.
• CAP. VI. Non obstante iuramento de rebus ecclesiae non alienandis, potest episcopus propter indigentiam novam ecclesiam aedificare.

TITULUS XLIX. DE IMMUNITATE ECCLESIARUM, COEMITERII, ET RERUM, AD EAS PERTINENTIUM.

• CAP. I. In domibus ecclesiarum non debet iudex laicus iudicare, nec hospitium quaerere.
• CAP. II. Tempore magnae necessitatis non debet aliquis excusari a murorum seu civitatis custodia H. d. secundum intellctum Panorm.
• CAP. III. Rusticus, adstrictus ad culturam agrorum ecclesiae, non potest illam deserere H. d. summando generaliter.
• CAP. IV. Laici, collectas imponentes clericis vel ecclesiis, seu iurisdictionem eorum usurpantes, si moniti non desistunt, sunt excommunicati cum suis fautoribus; potest tamen episcopus cum clero eis in necessitate praebere subsidia.
• CAP. V. Causae sanguinis in ecclesia vel coemiteriis agitari non debent.
• CAP. VI. Reus criminis, ad ecclesiam fugiens, non est violenter ab ea extrahendus, nec debet amplius praetextu criminis commissi damnari ad mortem vel ad aliam poenam corporalem: est tamen aliter legitime puniendus. Fallit in duobus casibus hic expressis. H. d. primo. Servus, fugiens ad ecclesiam timore domini sui, est domino, de eius impunitate iuranti, restituendus. H. d. secundo.
• CAP. VII. Clerici non debent necessitatibus seu utilitatibus civitatum seu aliorum locorum, etiam ubi laicorum non suppetunt facultates, subvenire, nisi prius Romanus Pontifex consulatur. Hoc primo Sententiae et constitutiones, editae a laicis collectantibus ecclesiam, sunt ipso iure irritae, nec ullo tempore convalescunt. Hoc secundo. Rectores, excommunicati ob gravamina praemissa, remanent excommunicati, etiam post depositum officium; nihilominus excommunicati sunt successores, nisi satisfecerint infra mensem. Hoc tertio. Hoc dicit ad maiorem declarationem et pro novitiis.
• CAP. VIII. Praelati, pius debito a subditis extorquentes, praetextu procurationis vel alterius servitii impensi legato vel alteri, illud restituent, et tantundem pauperibus erogabunt.
• CAP. IX. Ecclesia non consecrata, in qua divina officia celebrantur, gaudet immunitate.
• CAP. X. Qui sub spe immunitatis in ecclesiis vel coemeteriis delinquunt, immunitate non gaudent.

TITULUS L. NE CLERICI VEL MONACHI SAECULARIBUS NEGOTIIS SE IMMISCEANT.

• CAP. I. Enumerat concilium multa saecularia negotia, a quibus iubet clericos et monachos abstinere. Et sunt XIV., si recte numerentur.
• CAP. II. Clerici non debent esse ministri vel procuratores laicorum; quod si contra fecerint, et deprehendantur in fraude, non subvenitur eis ab ecclesia.
• CAP. III. Religiosi professi, exeuntes ad audiendas leges vel physicam, nisi infra duos menses ad claustrum redeant, excommunicati sunt, et in nulla causa patrocinari possunt, et in choro, et in capitulo et ceteris erunt ultimi, et sine dispensatione Papae non promoventur.
• CAP. IV. Clericus, generalis procurator vel iustitiarius principis saecularis deponendus est, et, si religiosus est, gravius punietur.
• CAP. V. Clericus, iudicium sanguinis exercens, ab officio et beneficio deponitur et excommunicatus est habens officium praepositi saecularis, si monitus non desistat.
• CAP. VI. Non licet clericis vel monachis lucri causa negotiari. Hoc primo Monachi nequeunt nomine proprio conductas possessiones habere. Hoc secundo. Laicis non debet ecclesia titulo conductionis concedi. Hoc tertio.
• CAP. VII. Monachi incorrigibiles de monasterio expelluntur, et reformabitur monasterium de fratribus alterius ordinis, si de monachis eiusdem ordinis reformari non potest.
• CAP. VIII. Clerici in sacris compellendi sunt per beneficiorum subtractionem, ut desistant a tabellionatus exercitio.
• CAP. IX. Clericus nec dictare nec proferre sententiam sanguinis debet, nec quicquam aliud exercere, per quod ad vindictam sanguinis tendatur, vel purgatione vulgari opem praestare non debet.
• CAP. X. Constitutio Turonensis concilii, puniens religiosos audientes leges vel physicam, est canon latae sententiae, et incidentes in illam debent per ordinarios puniri. Hoc primo. Secundo extendit dictam constitutionem ad habentes dignitates et personatus, et ad presbyteros.