Decretalium  compilatio = Extravagantes (I)

Gregorius IX

http://www.intratext.com/ixt/lat0833/_INDEX.HTM

Source of the electronic transcription: Dr Angus Graham – angus.graham@virgin.net
IntraText® (V89) - Some rights reserved by Èulogos SpA - 1996-2007. Content in this page is licensed under a Creative Commons License [2007 07 17]

GREGORIUS, Episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis doctoribus et scholaribus universis Bononiae commorantibus salutem et apostolicam benedictionem.

·  LIBER PRIMUS.

TITULUS I. DE SUMMA TRINITATE ET FIDE CATHOLICA.

• CAP. I. Tractat de trinitate et ipsius operibus; de fide et articulis fidei. – §. 3. Tractatur hic de sacramentis ecclesiasticis. Abb. Sic.
• CAP. II. Pater et Filius et Spiritus sanctus vera unione, non collectiva seu similitudinaria, sunt una essentia, substantia seu natura; quae substantia non est generans, nec genita, nec procedens; quia illi actus non attribuuntur substantiae, sed personis: nec per hoc in trinitate concluditur quaternitas. Contrarium sentientes ut haeretici sunt censendi, nisi ab errore resipiscant, et correctioni apostolicae sedis se supponant. Abb. Siculus.

TITULUS II. DE CONSTITUTIONIBUS.

• CAP. I. Iuris canonici statuta omnes ligant, et eorum ritu tam in pronunciando quam in decidendo iudicia sunt regulanda.
• CAP. II. Constitutio respicit futura, et non praeterita.
• CAP. III. Potestas legem condendi et mutandi est penes vicarium Christi. Et quod de uno connexorum statuitur, ad aliud connexum extenditur. Abbas Sicul.
• CAP. IV. Omne prohibitum a lege peccatum est, et omne illud, quod sequitur ex eo. Hoc d.
• CAP. V. Constitutiones decretorum singularibus sunt opinionibus praeferendae.
• CAP. VI. Non valet constitutio collegii in damnum aliquorum et commodum aliorum, cessante rationabili causa. Vel sic: Absque rationabili causa non potest maior pars capituli tollere consuetudinem, utilitatem privatam nutriendo.
• CAP. VII. Constitutio laicorum ecclesiam seu eius bona non adstringit.
• CAP. VIII. Dignitas sublata de ecclesia per statutum capituli, confirmatum per Papam, ulterius non censetur vocare, nisi per contrarium actum statutum fuerit revocatum.
• CAP. IX. Non obstante certo canonicorum numero, etiam per Papam confirmato, providendum est receptis ultra numerum de superexcrescentibus fructibus; maxime si voluntarie per canonicos fuerint recepti.
• CAP. X. Statutum generale laicorum ad ecclesias vel ecclesiasticas personas, vel earum bona in earum praeiudicium non extenditur; nec speciale, etiamsi earum commodum et favorem concernat. Hoc dicit quoad intellectum. Abbas Siculus.
• CAP. XI. Poena simpliciter apposita propter contumaciam in dubio intelligitur temporalis, et non perpetua.
• CAP. XII. Non possunt canonici sine causa restringere numerum canonicorum seu praebendarum. Abb. Sicul.
• CAP. XIII. Constitutio futura respicit, et non praeterita, nisi in ea de praeteritis caveatur.

TITULUS III. DE RESCRIPTIS.

• CAP. I. Privilegio generali, secundum ius commune obtento, obstat rescriptum speciale, etiam de eo mentionem non faciens. H. d. secundum intellectum magis communem.
• CAP. II. In rescripto apostolico subintelligitur clausula: “si preces veritate nitantur.” Et si rescriptum prohibet causae cognitionem, est de falsitate suspectum.
• CAP. III. Si in secundo rescripto, per adversarium impetrato, non fiat mentio de primo, valet primum, et non secundum; alias valet secundum. Et si pri­mum fuit impetratum communi consensu partium, non valet secundum impetratum per alteram partem, hoc tacito.
• CAP. IV. Si Papa mandat in rescripto de duobus inquiri alternative, ad certum effectum consequendum sufficit alterum probari.
• CAP. V. Is, ad quem rescriptum Papae dirigitur, debet illi parere, vel causam rationabilem assignare, quare parere non potest.
• CAP. VI. Cistercienses sunt privilegiati, quod non possunt conveniri per rescriptum Papae, nisi in eo fiat mentio de eorum ordine.
• CAP. VII. Si sede vacante scribitur capitulo, ut gerenti vices episcopi, ut praebendam alicui conferat, si creatur episcopus nondum exsecuto mandato, et ad eum spectet collatio praebendarum, illud adimplere tenetur. Hoc dicit secundum lecturam communiter approbatam. Abb. Sicul.
• CAP. VIII. Non valet rescriptum impetratum ad beneficia, si in eo tacetur dignitas impetrantis.
• CAP. IX. Valet secundum rescriptum impetratum ab adversario, licet non faciat mentionem de primo, si primus impetrans dolo vel negligentia non fuit usus illo.
• CAP. X. Non valent rescripta, per quae incerti iudices dantur, vel futura negotia committuntur.
• CAP. XI. Falsa latinitas vitiat rescriptum Papae. Hoc dicit Ioan. Andr.; concordat Abbas.
• CAP. XII. Contra secundum rescriptum non potest opponi de taciturnitate primi impetrati per appellantem, de sua appellatione non habita mentione. Hoc dic. Ioan. Andr.; concord. Abb. Sicul.
• CAP. XIII. Rescriptum, quo scribitur pluribus cum clausula: “Quod si non omnes etc.” intelligitur tam de impotentia facti, quam iuris.
• CAP. XIV. In quaestione revocationis rescriptorum recurritur ad arbitros, si iudices in cognitione sibi non deferant, nec invicem concordent. H. d. usque ad §. Quoniam. – (Quoniam etc.:) Per generalem clausulam positam in rescripto delegatus ante expressionem personarum vel rerum iurisdictionem habet in habitu, et non in actu. Et speciales literae derogant literis generalibus super non specificatis in eis, quamquam de illis nullam faciant mentionem. Abb.
• CAP. XV. Per generalem clausulam: “Quidam alii, et res aliae,” multitudo effrenata non includitur, nec personae, nec res maiores expressis, sed pares vel minores.
• CAP. XVI. Qui contra unum super eodem ad diversos iudices diversa rescripta impetrat, et eis utitur, perdit commodum utriusque.
• CAP. XVII. Non valet rescriptum ad beneficium impetratum, de beneficio impetrantis non faciens mentionem.
• CAP. XVIII. Ordo rescripti interpretationem recipit a iuro communi.
• CAP. XIX. Non valet impetratio in ecclesia numerata, non facta de numero mentione, si per eam frangitur numerus canonicorum, licet non frangatur numerus praebendarum; et processus inde factus est nullus. Hoc dicit quoad intellectum Panor.
• CAP. XX. Difficile et famosum c. et est clavis totius tituli. Et h. d. in summa: Exprimens falsum, vel tacens verum in rescripto, si malitiose, caret prorsus impetratis. Sed si per simplicitatem vel ignorantiam aut obtinuisset vero expresso, et suppresso falso saltem literas in forma communi, et delegatus procedit servato iuris ordine, et non speciali forma rescripti; secus, si nullo modo literas habuisset.
• CAP. XXI. In causa monasterii convenitur abbas per rescriptum, in quo nulla fit mentio de conventu; nec propter hoc appellari potest, nisi abbatis et conventus bona essent distincta omnino.
• CAP. XXII. Processus factus per literas subreptitias irritatur; sed factus contra formam rescripti, irritus nunciatur.
• CAP. XXIII. Valet secundum rescriptum, licet de primo non faciat mentionem, quo uti noluit impetrans intra annum.
• CAP. XXIV. Si a delegato aliquid mandatur ordinario, debet humiliter exsequi. Sed si alius delegatus per alias literas post exsecutionem mandat contrarium, vel si ante exsecutionem innotuerit ordinario, inter delegatum, qui mandavit, et alium, contentionem esse de iurisdictione, faciat sibi utrarumque literarum copiam exhiberi; non ut iurisdictionaliter cognoscat, sed ut se informet, an per secundas revocentur primae. Et si primae revocentur, exsequatur secundum mandatum. Si autem non revocentur, vel de hoc dubitet, non exsequatur secundum mandatum, donec contentio de iurisdictione terminetur. Abb. Sic.
• CAP. XXV. Quando in rescripto plura narrantur, diversos effectus operantia, non sufficit impetranti alterum solum probare, ad utrumque effectum consequendum.
• CAP. XXVI. Non valet rescriptum super restitutione beneficii impetratum, quod de causa excommunicationis et amotionis impetrantis non facit mentionem.
• CAP. XXVII. Per literas iustitiae non tenetur episcopus providere habenti perpetuam vicariam vel sufficiens patrimonium, nec valent literae gratiae ad beneficium obtinendum, in quibus impetrans tacuit perpetuam vicariam. Hoc dicit comprehendendo utrumque intellectum.
• CAP. XXVIII. Per literas apostolicas, de hac constitutione mentionem non facientes, non potest quis trahi ultra duas diaetas extra suam dioecesim nisi de consensu partium literae fuerint impetratae. Hoc dicit usque ad §. Sunt et alii. – §. 1. Non valent literae, ad lites impetratae, sine speciali mandato domini, nisi impetrentur per coniunctam personam. h. d.
• CAP. XXIX. Si occasione duorum rescriptorum, unius scilicet in causa principali, alterius in causa appellationis, contenditur, non iudex super principali, sed deputatus super appellatione, cognoscere debet de validitate appellationis.
• CAP. XXX. Si plures impetrant in eadem ecclesia, statur datae, ut primus impetrans praeferatur, et solus admittatur. Ita communiter summant doctores, et procedit istud summarium secundum opinionem communem, quae hodie invaluit, propter iura nova.
• CAP. XXXI. Si habens literas Papae ad beneficium eis propter annuam pensionem renunciat, non valent literae beneficiales per eum hoc tacito impetratae.
• CAP. XXXII. Receptus per literas apostolicas, licet praebendam exspectet, per alias literas hoc supprimentes in alia ecclesia recipi non debet. Hoc dicit inhaerendo verbis literae.
• CAP. XXXIII. Non valet rescriptum, quod procurator revocatus et de hoc certificatus extra iudicium impetravit; secus tamen, si in iudicio, dummodo revocatio ad notitiam adversarii vel iudicis non pervenerit. Hoc dicit secundum lecturam magis communem.
• CAP. XXXIV. Rescriptum, impetratum contra hominem alicuius dioecesis, non extenditur ad hominem eiusdem nominis alterius dioecesis.
• CAP. XXXV. Per rescriptum, impetratum contra homines dioecesis, non possunt conveniri homines civitatis.
• CAP. XXXVI. Si conveniendus per clausulam moriatur re integra, successor conveniri non potest.
• CAP. XXXVII. Non valent literae exsecutoriae, in quibus impetrans falso dixit, monitorias praecessisse.
• CAP. XXXVIII. Cessantibus clausulis in dubio Papa non intendit gravare eundem collatorem super provisione duorum; ideo secundus impetrans repellitur, sive primus exspectet, sive sit iam gratiam consecutus. Hoc dicit secundum intellectum Gloss.
• CAP. XXXIX. Ecclesia, in qua Papa primus dedit monitorias, et secundus exsecutorias, per primum, non per secundum intelligitur gravata.
• CAP. XL. Dioecesanus, cui scribitur, ut in dioecesi sua, ubi pro alio scriptum non est, provideat vel faciat provideri, non potest id exsequi circa beneficium spectans ad collationem alterius, iam pro alio gravati.
• CAP. XLI. Per rescriptum directum excommunicatori, ut absolvat excommunicatum, si contra concilium eum excommunicavit, datis exsecutoribus, qui eo non parente exsequantur, non excommunicatori, sed exsecutoribus cognitio demandatur.
• CAP. XLII. Si impetrans rescriptum ad beneficium, dixit se non beneficiatum, quum tamen haberet beneficium, licet exiguum, non valet rescriptum.
• CAP. XLIII. Abutentes rescripto apostolico in casibus hic enumeratis, privantur commodo rescripti, et condemnantur in sumptibus et damnis adversario.

TITULUS IV. DE CONSUETUDINE.

• CAP. I. Consuetudo, inferens gravamen ecclesiis, debet iudicis officio tolli. Hoc dicit secundum intellectum magis singularem.
• CAP. II. Ex consuetudine potest introduci actus sive solennitas, per quam sine apprehensione reali transfertur possessio rei absentis. H. d. et est casus singularis secundum Abbatem Siculum.
• CAP. III. Non valet consuetudo, ut in causis ecclesiasticis dictum populi pro sententia teneatur.
• CAP. IV. Consuetudo non potest operari, ut clericus non episcopus possit exercere ea, quae sunt reservata ordini episcopali. Et est casus notabilis. Abb. Sicul.
• CAP. V. Non valet consuetudo, per quam interdicti sententia violator.
• CAP. VI. In attribuendis officiis novae dignitati servatur consuetudo vicinarum civitatum. Quae si diversa fuerit, servabitur magis rationabilis et aliis non praeiudicans.
• CAP. VII. Non potest induci ex consuetudine, ut quis possit dimittere dignitatem sine superioris licentia, vel ut possit, electus administrare, non habita confirmatione a superiore.
• CAP. VIII. De consuetudine potest induci, quod una ecclesia de gremio alterius teneatur sibi praelatum elegere. Et consuetudo est optima legum interpres.
• CAP. IX. Capitulum sine episcopo statuta seu consuetudines novas facere vel antiquas immutare non potest.
• CAP. X. Non valet consuetudo, per quam quis inducitur ad peccandum vel bona propria dissipandum.
• CAP. XI. Consuetudo non derogat iuri naturali seu divino, cuius transgressio peccatum inducit; nec positivo, nisi sit rationabilis et praescripta.

TITULUS V. DE POSTULATIONE PRAELATORUM.

• CAP. I. Impostulabilis est qui violat interdictum. H. d. quoad titulum; habet enim multa alia dicta, quae non faciunt ad tit.
• CAP. II. Qui postulationem cassatam vitio personae innovat est eligendi et postulandi potestate privatus.
• CAP. III. Postulatio, per quam privata vel minor utilitas communi vel maiori praefertur, vel quae fit a minori quam a tertia parte collegii, admitti non debet.
• CAP. IV. Archiepiscopus in archiepiscopum postulatur. Et ex quo postulatio praesentata est Papae, non possunt postulantes ab ea recedere; sed debet superioris iudicium exspectari. H. d. quoad titulum.
• CAP. V. Postulatio, contra quam agitur de contempto, potest sine praeiudicio alicuius reiici; potest tamen de speciali gratia admitti. Hoc dicit.
• CAP. VI. Episcopus non est eligendus ad aliam dignitatem, sed postulandus.

TITULUS VI. DE ELECTIONE ET ELECTI POTESTATE.

• CAP. I. Ecclesiae collegiatae non debet provideri de praelato per collationem seu provisionem, sed per electionem canonicam fiendam per ipsum collegium. H. d. Abbas.
• CAP. II. Electus ad clamorem populi, non debet per superiorem confirmari.
• CAP. III. Electio canonica confirmanda est; debet tamen superior ante confirmationem inquirere de conversatione et vita electi, ubi fuit conversatus.
• CAP. IV. Electo in archiepiscopum sedes apostolica pallium non tradet, nisi prius praestet fidelitatis et obedientiae iuramentum.
• CAP. V. Si schismaticus ad unionem ecclesiae reversus, eligitur in episcopum, electio non tenet, sed ex dispensatione potest confirmari.
• CAP. VI. Electus in Romanum Pontificem a duabus partibus cardinalium, nulla exceptione obstante est Papa; electus autem a minori numero gerens se pro Papa, incidit una cum sibi adhaerentibus in poenas hic contentas.
• CAP. VII. Electio ad episcopatum fieri debet de digno scientia, moribus et aetate, et quod habeat trigesimuro annum completum, et sit de legitimo matrimonio natus. Hoc dic. usque ad §. Quum vero. – §. 1. Beneficia electi in episcopum vacant per confirmationem, adeptionem possessionis, et consecrationem secutam, vel postquam praefixum tempus ad petendam consecrationem lapsum fuerit. Hoc dic. usque ad §. Inferiora. Abbas Siculus. – §. 2. In dignitatibus et officiis citra episcopatum ac curatis beneficiis debet assumendus vigesimum quintum annum attigisae, et alias esse idoneus scientia et moribus; et si non est in ordine requisito, debet se facere promoveri in proximis temporibus; alias monitus non parens privatur beneficio, non obstante appellatione, nisi ex causa legitima excusetur. Hoc dic. usque ad §. Clerici. Abb. Siculus. – §. 3. Eligentes indignum contra formam huius c. privati sunt pro prima vice potestate eligendi, et idem in collatore; et defectum capituli supplet episcopus, et e converso. Et si capitulum negligit, fit devolutio ad metropolitanum. Hoc dic. usque ad finem.
• CAP. VIII. Compromittentes super electione tenentur recipere electum a compromissario, si est idoneus.
• CAP. IX. Electus ante confirmationem beneficia conferre vel aliter administrare non potest.
• CAP. X. Electio facta post appellationem, et prima non cassata, et contra privilegia ecclesiae, cassanda est.
• CAP. XI. Metropolitanus confirmatus, licet nondum receperit pallium, potest suum suffraganeum consecrari facere.
• CAP. XII. Is, cuius electio fuit cassata, non vitio personae, sed electionis modo, iterum eligi potest; secus, si vitio personae.
• CAP. XIII. Non professus potest postulari in abbatem, si ex aliqua bona causa fiat talis postulatio. Hoc dic. secundum lecturam, quae est magis singularis.
• CAP. XIV. Electio debet esse in libertate eligentium, nec valet contraria consuetudo.
• CAP. XV. Per confirmationem electionis non transfertur potestas exercendi ea, quae sunt ordinis. Illa enim transferuntur per consecrationem. Abbas.
• CAP. XVI. Qui electioni de se factae renunciat appellare nequit ad impediendam electionem alterius. Et electio, quae est a suspensis celebrata, non tenet.
• CAP. XVII. Si electus non habet sufficientem scientiam, vel ante confirmationem administrat, eius electio cassari debet.
• CAP. XVIII. Si vocantur ad electionem non vocandi, valet electio facta eis non exspectatis. H. dic. secundum lecturam communem.
• CAP. XIX. Non debet inspici, an post appellationem, sed an contra fuerit electio celebrata. Et penes vocantes, quibus competit vocandi potestas, remanet ius eligendi, si vocati venire contemnunt. Et ad officium confirmatoris spectat examinare electum, etiam nemine opponente. Et nisi electus doceatur, legitimae aetatis et literaturae, habetur pro non legitime electo.
• CAP. XX. Illegitimus potest postulari, non autem eligi, et electores, nisi probaverint, illum ignoranter elegisse, incidunt in poenas Lateranensis concilii.
• CAP. XXI. Non possunt electores in praeiudicium electi compromittere; sed, si consenserit electioni suae vel consentire velit, non obstante laudo in contrarium lato, est confirmandus, si aliud canonicum sibi non obsistat, licet non sit de gremio illius ecclesiae, quamcunque ob causam a maiori parte fuerit appellatum. Et in hoc ultimo est iste textus multum notabilis.
• CAP. XXII. Electus a maiori et saniori parte capituli, si est et erat idoneus tempore electionis, confirmabitur; si autem erat indignus in ordinibus, scientia vel aetate, et fuit scienter electus, electus a minori parte, si est dignus, confirmabitur.
• CAP. XXIII. Recipientes postulatum ad ecclesiam tanquam institutum vel administratorem ante admissionem postulationis a superiore factam, privati sunt potestate eligendi, et ad alios, licet pauciores, devolvitur potestas eligendi; et si omnes privati sunt, devolvitur ad Papam in ecclesiis cathedralibus. Hoc dic. secundum principaliorem intellectum, qui magis congruit literae.
• CAP. XXIV. Sufficit electo ad obtinendum docere, eligentem fuisse in quasi possessione tempore electionis, licet non probet, quod proprietas iuris eligendi ad illum pertineret.
• CAP. XXV. Eligentes scienter indignum privati sunt potestate eligendi in electione, quae primo occurrit facienda.
• CAP. XXVI. Eligens scienter indignum in episcopum, est ob hoc suspensus a beneficiis ecclesiae per triennium, nec potest interim ad dignitatem illius eligi vel assumi.
• CAP. XXVII. Si non professus eligitur ad regimen ecclesiae regularis, cassatur electio, consuetudine in contrarium non obstante.
• CAP. XXVIII. Nominatio vel appellatio eius, cuius non interest, electionem non impedit. Sed si vocandus contemnitur, eo prosequente contemptum, cassatur electio etiam confirmata; et potest prosequi, nisi consenserit electioni; quod potest etiam ex post facto. H. d. usque ad §. Super eo. – §. 1. Episcopus, dum celebratur missa consecrationis suae, vel archiepiscopus ante receptum pallium, ordines conferre non debet. H. d. usque ad ver. Quod autem. – §. 2. Iste vers. non summatur, tum propter diversitatem lecturarum, tum quia non facit ad titulum. Abb.
• CAP. XXIX. Electio per minorem partem capituli facta non tenet, nec per subsequentem consensum ratificari potest. Hoc dicit secundum communem intellectum.
• CAP. XXX. Potestas data compromissariis ad eligendum praelatum, re non integra revocari non potest, et desinit res esse integra, postquam compromissarii coeperunt habere tractatum.
• CAP. XXXI. De consuetudine potest canonicorum electio ad solum capitulum pertinere. Hoc dicit, et solet quotidie allegari.
• CAP. XXXII. Compromittentes tenentur recipere electum a compromissariis, si sit dignus, nisi contra formam compromissi eum appareat electum.
• CAP. XXXIII. Si ex septem compromissariis tres eligunt quartum, et ille consentit, et est idoneus, confirmabitur electio.
• CAP. XXXIV. Electio imperatoris, spectat ad principes Germanos, tres praelatos, et quatuor laicos, et electio facta per eorum maiorem partem, ceteris non contemptis, tenet. Et ad Papam pertinet electum examinare, approbare, et inungere, consecrare, et coronare, si est dignus; vel reiicere, si est indignus, ut quia sacrilegus, excommunicatus, tyrannus, fatuus et haereticus, paganus, periurus, vel ecclesiae persecutor. Et electoribus nolentibus eligere, Papa supplet. Et data paritate vocum eligentium, nec accedente maiori concordia, Papa potest gratificari cui vult. H. d. notanter iste textus.
• CAP. XXXV. Absentes ad electionem de provincia sunt vocandi, et confirmatur electio maioris et sanioris partis.
• CAP. XXXVI. Cassatur electio partis maioris facta, contempta minori parte, etiam si est unus solus; non tamen ius eligendi devolvitur ad minorem. H. d. secundum intellectum communem.
• CAP. XXXVII. Non monachus in praelatum regularem eligi non potest.
• CAP. XXXVIII. In abbatem eligi non potest, nisi instructus in regula monachali.
• CAP. XXXIX. Electio alias canonica confirmatur, licet quidam eligentium essent minori excommunicatione ligati.
• CAP. XL. Si postulatio cum electione concurrit, et numerus postulantium est duplo maior, et postulatus est idoneus, postulatio admittitur reiecta electione. Si vero indignus, et hoc maior pars postulantium ignoravit, postulatio et electio reprobatur. Si vero sciebant, et electus est idoneus, confirmatur electio, et idem, si numerus postulantium non est duplo maior. Hoc dicit intelligendo secundum quod continet ius commune.
• CAP. XLI. Si illi, ad quos spectat electio, negligunt eligere praelatum cathedralis vel regularis ecclesiae infra tres menses, proximus superior ecclesiam ordinabit; quod si intra tres alios menses non fecerit, canonice punietur.
• CAP. XLII. Per aliquam de tribus formis hic contentis, scilicet scrutinii, compromissi et inspirationis, procedi debet ad electionem in ecclesiis cathedralibus; aliter electio celebrata non valet, et contra facientes privandi sunt ea vice potestate eligendi. H. d. usque ad §. Illud. – §. 1. Interdicit procuratorem in electionis negotio constitui, nisi concurrant hic contenta usque ad §. Electiones. Abbas Siculus. – §. 2. Praecipit electiones solenniter publicari, et clandestinas reprobari. H. d. usque ad finem. Abbas Siculus.
• CAP. XLIII. Consentiens electioni de se factae per abusum potestatis saecularis, efficitur ineligibilis ad dignitatem, et electio est nulla. Eligentes autem a beneficiis per triennium suspenduntur, et tunc sunt privati potestate eligendi.
• CAP. XLIV. Si praelatus per negligentiam confirmavit indignum electum ad regimen animarum, perdit potestatem confirmandi primum successorem, et a perceptione proprii beneficii suspenditur, et promotus deiicitur. Si vero per malitiam hoc fecit, gravius punitur. Electi vero immediate subiecti Papae, per se aut per personas instructas debent adire Papam, et petere confirmationem. Et si sint electi in concordia, et valde remoti, videlicet ultra Italiam constituti, interim administrant, ita tamen, quod nil alienent; benedicuntur autem et consecrantur, prout consueverunt.
• CAP. XLV. Expensae necessariae, quas facit capitulum pro electione praelati, de bonis praelaturae debent fieri vel reddi.
• CAP. XLVI. Electio post collationem ex intervallo celebrata non valet. H. d. secundum opinionem magis communem.
• CAP. XLVII. Monachus unius monasterii alterius factus abbas, in electione abbatis prioris monasterii vocem non habet, etiamsi tale ius ab abbate et monachis prioris monasterii sibi fuit reservatum.
• CAP. XLVIII. Electio debet fieri verbo, et de illo, in quem consenserit maior pars capituli, et non respectu aliarum partium.
• CAP. XLIX. Non professus in abbatem eligi non potest.
• CAP. L. Electio facta a non maiori parte capituli et omissa collatione non valet.
• CAP. LI. Per compositionem factam cum praelato et capitulo non potest ius eligendi competere laico, etiam patrono in ecclesia collegiata.
• CAP. LII. Si per Papam mandatur habentibus eligere, quod eligant cum consilio aliquorum, alioquin conciliarii provideant, eligentes debent consilium requirere in tractatu electionis, et congruo tempore exspectare responsum; alias electio non tenet.
• CAP. LIII. Si maior pars capituli scienter eligit indignum, valet electio de digno a minori parte, etiam ex eodem scrutinio facta. Hoc dicit secundum veriorom intellectum et intrinsecum.
• CAP. LIV. Habens plures dignitates vel plura beneficia curata, sine dispensatione Papae ineligibilis est. Hoc dic. quoad titulum.
• CAP. LV. Irrita est electio, quam collatio non praecessit, vel quae facta non est a maiore parte capituli, vel quae non fuit communis.
• CAP. LVI. Non valet electio pontificis per laicos et canonicos faxcta, etiamsi hoc habeat consuetudo. Hoc dic. et quotidie solet allegari.
• CAP. LVII. Non sufficit ad confirmationem electionis, quod sit facta a maiori parte capituli, nisi etiam illa pars sit sanior.
• CAP. LVIII. Publicato scrutinio non possunt electores variare, sed compelli debent ad collationem et electionem.
• CAP. LIX. Cassata electione propter simoniam, etiam sine culpa electi, non dispensat episcopus ea vice cum cassato; secus si electus libere resignavit. H. d. secundum intellectum glossae 2. in fin.
• CAP. LX. Electoribus impeditis currit tempus, si possunt impedimentum tollere.

TITULUS VII. DE TRANSLATIONE EPISCOPI.

• CAP. I. Patriarcha, qui confirmatum in archiepiscopum transfert ad sedem episcopalem, ab episcoporum confirmatione suspenditur. Ioan. Andr.
• CAP. II. Electos in episcopos et confirmatos transferre potest solus Papa.
• CAP. III. Episcopus, qui propria auctoritate de sua ecclesia se transfert ad aliam, carebit utraque.
• CAP. IV. Solus Papa transfert episcopos; et indulgentia, per eum super tali translatione concessa, ad literam servanda est.

TITULUS VIII. DE AUCTORITATE ET USU PALLII.

• CAP. I. Intra quamlibet ecclesiam provinciae suae archiepiscopus pallio uti potest sed extra, non potest.
• CAP. II. Archiepiscopus alteri archiepiscopo pallium suum commodare non potest.
• CAP. III. Per pallium confertur plenitudo pontificalis officii et nomen archiepiscopale.
• CAP. IV. Romanus Pontifex semper et ubique utitur pallio; alii in ecclesiis suis et certis diebus tantum.
• CAP. V. Archiepiscopus extra suam provinciam pallio uti non potest, etiamsi hoc habeat consuetudo.
• CAP. VI. In qualibet ecclesia suae provinciae permissis diebus archiepiscopus missam celebrans, uti potest pallio.
• CAP. VII. Sine pallio et sandaliis potest archiepiscopus celebrare.

TITULUS IX. DE RENUNCIATIONE.

• CAP. I. Non datur licentia cedendi episcopo, qui propter senectutem vult cedere, si necessarius vel utilis sit ecclesiae suae.
• CAP. II. Qui abiurat beneficium, licite potest illud, si denuo eligatur, obtinere.
• CAP. III. Qui renunciavit beneficio suo, illud repetere non potest.
• CAP. IV. Beneficiatus sine licentia praelati sui beneficio renunciare non potest.
• CAP. V. Contra petentem beneficium admittitur spontaneae abiurationis exceptio, etiam causa renunciationis non adiecta; contra quam actor replicare poterit, quod non sponte renunciavit, et qui melius probaverit obtinebit.
• CAP. VI. Qui sponte renunciavit electioni de se factae, super ipsa ulterius audiri non debet.
• CAP. VII. Qui renunciavit literis beneficialibus, non ideo institutioni iam factae renunciare videtur.
• CAP. VIII. Renunciatio beneficii facta in manibus laici non tenet; renuncians tamen est beneficio spoliandus.
• CAP. IX. Papa concedit licentiam cedendi episcopo, qui sine mortis periculo in ecclesia sua morari non potest.
• CAP. X. Debilis, ignarus, male conscius, irregularis,
• CAP. XI. Episcopus, qui propter crimen renunciavit episcopatui, et ad religionem transivit, ad episcopatum reassumi non potest; secus, si renunciavit propter persecutionem, infirmitatem, defectum scientiae, simoniam ipso ignorante commissam, vel aliam similem causam.
• CAP. XII. Qui petiit cedendi licentiam, ex quo illam obtinuit, cedere compellitur.
• CAP. XIII. Non renunciat iuri suo, qui gratiae adversarii se submittit.
• CAP. XIV. Si praelatus ab obedientia subditos absolvit, non propter hoc praelaturae renunciat.
• CAP. XV. Abbas exemptus sine licentia Papae renunciare non potest.

TITULUS X. DE SUPPLENDA NEGLIGENTIA PRAELATORUM.

• CAP. I. Si dioecesanus requisitus benedicere nolit Cisterciensem abbatem, ipse monachos suos benedicere poterit.
• CAP. II. Regulares in suos usus convertere non possunt ecclesias, in quibus ius obtinent patronatus, et, si infra tempus Lateranensis concilii, quando vacant, non praesentent rectores ad eas, superior orbinabit easdem.
• CAP. III. Supplet superior inferioris negligentiam in beneficiis conferendis, si tempus Lateranensis concilii lapsum sit, et collatio per inferiorem postea facta non valet.
• CAP. IV. Si is, ad quem spectat beneficii collatio, lapso tempore Lateranensis concilii consecrat; non valet collatio: nisi de misericordia toleretur.
• CAP. V. Is, ad quem primo loco spectabat collatio beneficii, lapso tempore Lateranensis concilii conferre non poterit.

TITULUS XI. DE TEMPORIBUS ORDINATIONUM ET QUALITATE ORDINANDORUM.

• CAP. I. Diebus dominicis vel sabbato Pentecostes sacri ordines ab alio, quam a Papa, conferri non debent.
• CAP. II. Non valet consuetudo, quod extra statuta tempora sacri ordines conferantur.
• CAP. III. Minores ordines conferri possunt diebus festis, sacri vero conferri debent in quatuor temporibus, vel sabbato sancto, vel sabbato de passione.
• CAP. IV. Criminosus occultus moneri potest, ne promoveatur ad ordines, sed prohiberi non debet.
• CAP. V. Religiosus contra prohibitionem praelati sui ordinari non debet.
• CAP. VI. Metropolitanus ab omnibus suffraganeis consecratur; suffraganeus vero a tribus, metropolitano iubente.
• CAP. VII. Dicit idem, quod in praecedenti.
• CAP. VIII. Ordinatus extra tempora suspenditur, donec dispensetur cum eo, et ordinans punitur.
• CAP. IX. Graeci a Latinis ordinari non debent, nec econtra, si in ritu ordinandi sunt diversi.
• CAP. X. Si monachus unius ordinis in secundo ordine, ad quem transivit, recipit sacerdotium, ad primum ordinem rediens, in eo libere ministrabit.
• CAP. XI. Si Graecus episcopus Latino subiectus ordinatur sine Latini licentia a Graeco, interdicitur sibi exsecutio: si vero de licentia, tunc toleratur.
• CAP. XII. Ordinatus a Papa sine licentia Papae ad superiores ordines non promovetur.
• CAP. XIII. Duo sacri ordines non possunt conferri eidem uno die, vel duobus, continuato ieiunio.
• CAP. XIV. Ordinans puerum tredecim annorum in diaconum, suspenditur a collatione ordinum: et ordinatus ab ipsius executione usque ad aetatem legitimam.
• CAP. XV. Episcopus conferens eidem una die plures sacros ordines, etiamsi de mandato metropolitani hoc fecerit, ab ordinandi potestate suspenditur.
• CAP. XVI. Ordinatus ad sacros extra tempora statuta, ordinem recipit, et post poenitentiam cum eo dispensat episcopus.
• CAP. XVII. Occultus criminosus, praeter homicidam, post poenitentiam in susceptis ministrat, et ad superiores adscendit; ante poenitentiam monetur, ut etiam in susceptis non ministret.

TITULUS XII. DE SCRUTINIO IN ORDINE FACIENDO.

• CAP. UN. Episcopus interrogatus in scrutinio episcopi ordinandi, potest respondere illum dignum, si non novit illum indignum.

TITULUS XIII. DE ORDINATIS AB EPISCOPO, QUI RENUNCIAVIT EPISCOPATUI.

• CAP. I. Episcopus, qui renunciavit loco tantum, invitatus conferre potest ordines, sicut prius. Si vero et dignitati, cum ordinato per eum ad minores vel ignoranter ad sacros dispensat episcopus suus; cum ordinato vero scienter ad sacros, non dispensat.
• CAP. II. Breve est.

TITULUS XIV. DE AETATE ET QUALITATE ET ORDINE PRAEFICIENDORUM.

• CAP. I. Non summatur.
• CAP. II. Ecclesia dispensative minori concessa non per laicos, sed per clericos regi debet, donec ille perveniat ad aetatem.
• CAP. III. Regimen ecclesiae minori XIV. annis committi non debet.
• CAP. IV. Ad regimen ecclesiarum non debet institui indignus scientia, moribus, vel aetate, et qui habet duas ecclesias, alteram dimittere cogitur, nisi causa subsit.
• CAP. V. Is, qui nondum est in sacris, si alias est idoneus, ad regimen parochialis ecclesiae dispensative potest assumi.
• CAP. VI. Propter necessitatem et utilitatem ecclesiae compelluntur clerici ipsius recipere ordines, suis beneficiis non annexos.
• CAP. VII. Eventus mortalitatis infirmi non impedit promoveri eius medicum peritum, sollicitum et traditiones artis observantem.
• CAP. VIII. Qui steterit per annum in suspensione, privatur beneficio, quod prius habebat, et quod interim acquisivit.
• CAP. IX. Subdiaconus in episcopum eligi potest.
• CAP. X. Irregularis et in minoribus potest dispensative in abbatem institui.
• CAP. XI. Abbas, si est presbyter, et est benedictus, conferre potest ordinem clericalem.
• CAP. XII. Si canonicus regularis factus monachus, iusta de causa ad canoniam reversus, ubi postea praeficiatur, licite tenere poterit praelaturam.
• CAP. XIII. Ordinatus ad sacros sine titulo, ab ordinatore iuste petit beneficium.
• CAP. XIV. Minus idoneus in sacerdotem promoveri vel ad regimen animarum assumi non debet.
• CAP. XV. Defectus scientiae deiicit iam promotum.

TITULUS XV. DE SACRA UNCTIONE.

• CAP. I. Ecclesia Graecorum in ordinationibus et consecrationibus servare debet unctiones, quas servat ecclesia Romana; episcopus autem, quum consecratur, inungitur chrismate in capite et manibus; quod, si fuerit praetermissum, per tres episcopos est supplendum. – §. 5. Tractat de unctione regum, et de differentiis in unctione inter reges et pontifices. Pan. – §. 6. Tractat de Christianorum omnium unctione. – §. 7. Tractat de unctione chrismatis post baptismum, quae dicitur confirmatio. §. 8. Tractat de consecratione altaris. Abbas.

TITULUS XVI. DE SACRAMENTIS NON ITERANDIS.

• CAP. I. In ordinato in subdiaconum sine manuum impositione, et confirmato non chrismatis, sed olei unctione, non fiet iteratio, sed supplebitur praetermissum.
• CAP. II. Prohibet sepultos a schismaticis exhumari, vestimenta, cum quibus celebrarunt, iterum benedici, et altaria, in quibus celebrarunt, iterum consecrari.
• CAP. III. Si in ordinatione presbyteri vel diaconi manus impositio fuerit praetermissa, statutis temporibus supplebitur.

TITULUS XVII. DE FILIIS PRESBYTERORUM ORDINANDIS VEL NON.

• CAP. I. Illegitimus non ordinatur, nisi ut religiosus fiat, nec tunc praeficitur, id est ad praelaturam non habilitatur.
• CAP. II. Illegitimus filius sacerdotis, qui, hoc tacito, per rescriptum apostolicum paternam ecclesiam impetravit, removetur ab illa.
• CAP. III. Non potest filius sacerdotis ecclesiae paternae praeesse. H. d. cum sequ.
• CAP. IV. Idem dicit.
• CAP. V. Episcopus, qui scienter contulit filio sacerdotis paternam ecclesiam, exinde eum removere non potest.
• CAP. VI. Gratiam continet et hoc dicit: Ex quo filius sacerdotis est ordinatus, non debet carere beneficio. Ioan. Andr.
• CAP. VII. Filius praeesse potest ecclesiae, cui pater praefuit mediate.
• CAP. VIII. Filius praeesse potest ecclesiae, in qua pater sine titulo ministravit.
• CAP. IX. Si is, cui concessum est a Papa, ut possit dispensare cum filiis sacerdotum circa ecclesias paternas immediate tenendas cum aliquo dispensat, ille per literas iustitiae postea contra eum impetratas removeri non poterit.
• CAP. X. Si manifestum est, quod filius in ecclesia immediate successit patri, sine aliqua testium receptione ab illa removebitur.
• CAP. XI. Filius etiam legitimus removetur ab ecclesia, in qua immediate successit patri vicario vel rectori.
• CAP. XII. Filius episcopi legitime natus, promoveri potest ad ordines, et in paterna ecclesia beneficiari.
• CAP. XIII. Non potest filius esse vicarius illius ecclesiae, in qua pater proximus fuit rector.
• CAP. XIV. Illegitime genitus, etiam de uxore, sine dispensatione ad ordines vel beneficia promoveri non potest.
• CAP. XV. Illegitimus in ecclesia paterna praebendari non debet.
• CAP. XVI. Si illegitimus, maxime filius spurius, instituitur in ecclesia, in qua institutus est pater, institutio non valet, et instituens a suis beneficiis suspendatur.
• CAP. XVII. Alius quam Papa non dispensat, ut filius in ecclesia paterna immediate succedat.
• CAP. XVIII. Illegitimus absque dispensatione Papae ad dignitatem, vel personatum, vel beneficium curatum promoveri non potest.

TITULUS XVIII. DE SERVIS NON ORDINANDIS ET EORUM MANUMISSIONE.

• CAP. I. Servus ante plenam manumissionem ordinari non debet.
• CAP. II. Servus sine licentia domini ordinatus deponitur, et domino restituitur.
• CAP. III. Servus ab ecclesia manumissus ordinari potest, et quod acquirit post suum obitum erit ecclesiae manumittentis; quam si accusat, vel contra eam testificatur libertate et ordine privetur.
• CAP. IV. Dominus in servo, quem manumittit, potest spirituales operas retinere.
• CAP. V. Spurii vel servi ordinari non debent.
• CAP. VI. Manumissus ab ecclesia, ut fiat clericus, et ipsi ecclesiae perpetuo serviat in divinis, ad aliam ecclesiam se transferre non potest; secus si pure fuerit manumissus. Vel sic: secus si fuerit manumissus, ut serviat. Io. Andr.
• CAP. VII. Ius, quod est de servo facto diacono, etiam de subdiacono debet intelligi.
• CAP. VIII. Natus ex patre servo et libera matre liber est, et licite promovetur.

TITULUS XIX. DE OBLIGATIS AD RATIOCINIA ORDINANDIS, VEL NON.

• CAP. UNIC. Obligatus ratiociniis, deposito onere et reddita ratione, ordinari potest; prius vero non.

TITULUS XX. DE CORPORE VITIATIS ORDINANDIS VEL NON.

• CAP. I. Presbyter, qui in duello digiti partem amisit, ex dispensatione sui episcopi potest in suo ordine ministrare.
• CAP. II. Habens in oculo maculam, quae non inducit magnam deformitatem, etiam ad episcopatum poterit promoveri.
• CAP. III. Sectus in cunabulis, licite promovetur.
• CAP. IV. Sacerdos, qui sine causa virilia sibi fecit abscindi, credens inde mereri de dispensatione episcopi suum officium, praeter altaris ministerium, poterit exercere.
• CAP. V. Sacerdos, qui ex iusta causa fecit sibi virilia abscindi, potest, ut prius, sacerdotale officium exercere.
• CAP. VI. Mutilatus manu, si promotus fuerit in abbatem, ab abbatia deponitur.
• CAP. VII. Carens ungula pollicis, dummodo sit fortis in pollice, licite ad sacerdotium promovetur.

TITULUS XXI. DE BIGAMIS NON ORDINANDIS.

• CAP. I. Breve est.
• CAP. II. Cum bigamo, qui ordinatus est ad sacros, non dispensatur, et ordinator privabitur potestate ordinandi, nisi cum eo fuerit dispensatum.
• CAP. III. Bigamus, uxore vivente, vel mortua, non ordinatur.
• CAP. IV. Qui mortua uxore promotus ad sacros, cum secunda de facto contraxit, et cognovit, bigamiae poenam incurrit, licet non sit bigamus.
• CAP. V. Qui contraxit cum virgine, licet prius ab alio fuerit desponsata, bigamus non censetur.
• CAP. VI. Qui plures habuit concubinas, ex eo bigamus non est.
• CAP. VII. Subdiaconus, qui cum vidua contraxit, et eam cognovit, bigamiae poenam incurrit, licet bigamus non sit.

TITULUS XXII. DE CLERICIS PEREGRINIS.

• CAP. I. Ultramarini et valde remoti ordinationem suam probare debent per quinque episcoporum sigilla.
• CAP. II. Clericus peregrinus, qui iurat se ordinatum, nisi aliter probet, in illo ordine non suscipietur, nec ad superiores promovebitur.
• CAP. III. Peregrinus, de cuius ordinatione non constat, non permittitur celebrare in publico, sed in occulto sic.
• CAP. IV. Inferiores praelati sine dioecesanorum consensu, in ecclesiis suis peregrinos non possunt instituere.

TITULUS XXIII. DE OFFICIO ARCHIDIACONI.

• CAP. I. Ponit quae spectant ad officium archidiaconi.
• CAP. II. Non summatur, sed ponit quaedam, quae spectant ad officium archidiaconi.
• CAP. III. Custodia vasorum ecclesiae spectat ad archidiaconum.
• CAP. IV. Archidiaconus sine mandato episcopi non committit curam animarum, id est, non habet institutionem auctorizabilem.
• CAP. V. Archidiaconus de iure communi non potest excommunicare. Ant. de But.
• CAP. VI. Archidiaconus semel in anno, nisi necessitas exigat plus, visitat suam provinciam, id est paroeciam. Hoc dicit.
• CAP. VII. Dicit primo, quod sit officium archidiaconi, et in quo per illud relevetur episcopus. Et secundo dicit, decanos rurales per episcopum et archidiaconum eligendos et amovendos, si illorum vices communiter gerant.
• CAP. VIII. Archidiaconus non dat commendatitias ad ordines.
• CAP. IX. Archidiaconus examinat et praesentat ordinandos, et ponit praelatos in sede.
• CAP. X. Archidiaconi in monasteriis iurisdictionem non habent, nisi quantum tribuit eis generalis vel specialis consuetudo.

TITULUS XXIV. DE OFFICIO ARCHIPRESBYTERI.

• CAP. I. Archipresbyter civitatis subest archidiacono, et principaliter praeest presbyteris et presbyteralibus officiis.
• CAP. II. Ad idem.
• CAP. III. Declarat, quod sit officium archipresbyteri civitatensis. Ant. de But.
• CAP. IV. Archipresbyter ruralis presbyterorum et laicorum plebaniae suae curam gerit: contra decretum tamen episcopi nihil ordinare potest.

TITULUS XXV. DE OFFICIO PRIMICERII.

• CAP. UN. Ponit ea, quae spectant ad officium primicerii. Anton. de Butr.

TITULUS XXVI. DE OFFICIO SACRISTAE.

• CAP. UN. Ex concilio Toletano.

TITULUS XXVII. DE OFFICIO CUSTODIS.

• CAP. I. Ponit, quae spectant ad officium custodis. H. d.
• CAP. II. Ad idem.

TITULUS XXVIII. DE OFFICIO VICARII.

• CAP. I. Vicarius, si beneficium curatum postea sit adeptus, vicaria privabitur.
• CAP. II. Plures vicarias quis habere non potest.
• CAP. III. Perpetuus vicarius per episcopum institutus per rectorem removeri, vel portione sua fraudari non potest.
• CAP. IV. Vicarius non potest substituere vicarium.
• CAP. V. Vicarius Papae in urbe iurisdictionem habet, non extra urbem.
• CAP. VI. Compelluntur vicarii ordinarii ecclesiis deservire per subtractionem proventuum et vicariarum.

TITULUS XXIX. DE OFFICIO ET POTESTATE IUDICIS DELEGATI.

• CAP. I. Delegatus Papae potestatem habet non solum in partes, sed etiam in alios, qui suam iurisdictionem impediunt.
• CAP. II. Quum diversae literae sub eadem data et forma contraria impetrantur, et praesentantur a diversis ad eosdem iudices, supersedetur utrisque, donec consulatur Papa.
• CAP. III. Delegatus Papae impeditus subdelegare potest causam, quae sine ipso commode terminari potest.
• CAP. IV. Si causa committitur infra certum diem decidenda, nisi partes prorogent, per lapsum diei exspirat iurisdictio. – §. 1. Ubi certa poena per ius statuta non est, delegatus imponit arbitrariam. Hoc dicit.
• CAP. V. Per simplicem commissionem causae potest delegatus citare, contumacem punire, et reliqua facere, quae spectant ad causam.
• CAP. VI. Si causa pluribus etiam simpliciter est commissa, quilibet subdelegare potest. H. d. et quotidie allegatur.
• CAP. VII. Delegatus Papae exsequitur sententiam suam, quam exsequi non potest aut non vult is, cui eam commiserat exsequendam.
• CAP. VIII. Si ordinarius scit, eum non canonice institutum, quem delegatus Papae mandat in possessionem induci, non resistet violenter, sed precibus instabit, ut differat, donec Papa consulatur.
• CAP. IX. Post diffinitivam exsecutioni mandatam exspirat delegati iurisdictio.
• CAP. X. Reo absente non per contumaciam, delegatus datus etiam ad diem, non restituet actorem, licet possessionem et deiectionem probare volentem.
• CAP. XI. Delegatus Papae in causa sibi commissa iurisdictionem habet super ordinarium et quemcunque maiorem.
• CAP. XII. Si primus impetravit primam dignitatem in ecclesia vacaturam, secundus impetravit certam dignitatem ipsius ecclesiae, quum vacaret, et illa postmodum vacat, debetur primo, et non secundo. H. d. et est notabilis decisio.
• CAP. XIII. Ubi contraria voluntas Papae non apparet, delegatus iuris formam servare debet, et rationabiles exceptiones admittere. Ioan. Andr.
• CAP. XIV. Delegatio facta dignitati, non expresso nomine proprio, transit ad successorem.
• CAP. XV. Si quaestionem de iure praesentandi Papa delegat appellatione remota, et sub ea forma, ut delegatus ad praesentationem eius, ad quem viderit pertinere, ordinet ecclesiam, per hoc non habet instituere, sed pronunciare, et is, ad quem pertinet, instituet; et si iuri suo detrahitur, licite appellat.
• CAP. XVI. Si causa simpliciter est delegata duobus, sententia unius non tenet.
• CAP. XVII. Delegatus, qui est dominus impetrantis, recusari potest.
• CAP. XVIII. A subdelegato delegati Papae, qui subdelegavit non in totum, non ad Papam, sed ad ipsum delegatum appellari debet.
• CAP. XIX. Morte delegantis non exspirat iurisdictio delegati, coram quo lis erat contestata.
• CAP. XX. Si delegatus citavit ante mortem delegantis, perpetuata est eius iurisdictio. Et appellationi renunciat qui coram iudice, a quo appellavit, litem prosequitur.
• CAP. XXI. Si causa committitur tribus delegatis cum clausula: “quod si non omnes etc.,” priusquam appareat de impotentia tertii, duo procedere non possunt, et, si procedunt, nihil agunt. Hoc dicit, usque ad §. Adiicimus. – §. 1. Clausula: “si non omnes poteritis,” sub impotentia includit voluntatem quoad purificandam iurisdictionem coniudicum. Idem in duobus datis cum clausula: “quod si ambo.” H. d. usque ad §. Sexta. – §. 2. Si reus coram delegato obiicit excommunicationem actori, quam non probat infra tempus debitum, auditur actor. Si vero probat, delegatus absolvet actorem, si excommunicatus est propter causam sibi commissam. Si propter aliam, ad excommunicatorem suum illum remittet. Qui si non vult eum absolvere, delegatus Papae eum absolvet, nisi sit de casibus Papae reservatis. Hoc dicit. – §. 3. Absolutus a delegato super causa, pro qua fuerat excommunicatus, coram excommunicatore parebit, seu respondebit super illa causa, nisi sit alteri delegata, et, si excommunicator malitiose distulerit, delegatus, qui absolvit, cognoscet. Hoc dic.
• CAP. XXII. Si causa simpliciter delegatur tribus, duo sine subdelegatione tertii procedere non possunt. Quod si fecerint, ab eis poterit appellari. Idem, si sunt dati cum clausula: “quod si non omnes.” Non enim valet processus duorum tertio inconsulto. Hoc dicit comprehendendo utrumque intellectum.
• CAP. XXIII. Si duo sunt delegati cum clausula: “quod si ambo etc.,” uno recusato alter solus procedere potest, nec tenet processus, si cum recusato procedat.
• CAP. XXIV. Si iurisdictio delegati exspirat in termino peremptorio, quem partibus assignavit, post congruam horam peremptorii iudex non exspectabit contumacem. Si non exspirat, potest exspectare in diem alteram, et iterum citare, si vult.
• CAP. XXV. Ex nova causa removetur delegatus, etiam post litem contestatam, et alius subrogatur.
• CAP. XXVI. Delegatus Papae sententiam suam exsequi potest usque ad integrum annum. H. d. et est casus singularis.
• CAP. XXVII. Delegatus Papae potest principium, medium et finem causae coniunctim et divisim subdelegare. H. d. usque ad §. Verum. – §. 1. A subdelegato cum iurisdictione appellari potest; secus si sine iurisdictione, nisi modum excedat. Tunc enim potest recusari, nisi datus sit de partium consensu. Abbas. – §. 2. A subdelegato non in totum appellatur ad subdelegantem, non autem ad primum delegantem; secus si in totum. H. d. usque ad §. Quem vero. – §. 3. Auditor datus sine partium consensu, recusari potest ut suspectus, non tamen sine causa. Abbas. – §. 4. Si unus ex duobus delegatis principis cum clausula: “appellatione remota” subdelegat alteri acceptanti, non potest acceptans subdelegare, nec appellatione remota procedere, quod tamen ante acceptationem poterat. Et si ab isto fuerit appellandum, appellabitur ad Papam; etiamsi fuerit subdelegatus non in totum. Hoc dicit secundum veriorem intellectum. – §. 5. Si delegatus Papae subdelegat non in totum, pars a subdelegato non poterit appellare, ex eo, quod datus sit sine suo consensu; potest tamen recusari in ostendendo causam iustam coram delegato, et tunc delegatus diffiniet; a quo, etiamsi voluerit recusationem admittere, appellatur ad Papam. H. d.
• CAP. XXVIII. Delegatus Papae, nisi malitiose se exoneret, subdelegatum compellit ad suscipiendam subdelegationem; in coactione tamen deferet suae dignitati et personae. H. d. usque ad §. Item quum totum. – §. 1. Delegatus Papae, sicut potest committere totam causam, ita potest citationem, et punire contemnentem acceptare. Hoc dicit Abbas. – §. 2. Si Papa scienter commisit appellationem interpositam a suo delegato dato cum clausula: “appellatione remota,” iurisdictio primi delegati est interim suspensa quoad exsecutionem. Hoc dicit secundum verum intellectum. – §. 3. Ordinarius ad mandatum delegati exsequitur sententiam, etiamsi sciat eam iniustam. Abbas. – §. 4. Delegatus, qui impeditur die statuta procedere, partem hoc procurantem puniet, et quantum ad diem illam causam committet appellatione remota, in odium procurantis, nisi partes negotium prorogent. Abbas Sicul.
• CAP. XXIX. Subdelegatus a delegato Papae iurisdictionent non habente potest coercere impedientem. Hoc dicit comprehendendo utrumque intellectum.
• CAP. XXX. Iurisdictio delegati re integra morte mandantis exspirat.
• CAP. XXXI. Non creditur quis delegatus, nisi delegationem probet.
• CAP. XXXII. Per procuratorem non habentem mandatum de re ad rem iurisdictio prorogari non potest.
• CAP. XXXIII. Qui acta causae relationis iudicum delegatorum sigilla violando aperuit, non auditur postmodum contra illa.
• CAP. XXXIV. Delegatus non tenetur admittere collegam sibi adiunctum per literas subreptitias, nec ipsius subdelegatum. Hoc dicit secundum unum intellectum. Vel sic: Delegatus subdelegatum collegae impediti non tenetur admittere, si in rescripto est clausula: “quod si ambo, etc.” Hoc dicit secundum alium intellectum.
• CAP. XXXV. Locus, ad quem reus secure accedere non potest, et canonicus in causa concanonici delegatus, recusari poterit.
• CAP. XXXVI. Si mandatur iudici delegato, ut illum absolvat, qui dicit se iniuste excommunicatum, ante probationem illum absolvere debet. Si autem dicat excommunicationem nullam, probationem nullitatis ante pronunciationem admittet.
• CAP. XXXVII. Si subdelegatus delegati Papae iurisdictione uti coeperit, a delegato removeri non potest; et si fecerit contra mandatum, sive excesserit formam rescripti, processus est nullus.
• CAP. XXXVIII. Si delegatus pronunciaverit, se iurisdictionem non habere, ipsam etiam de consensu partium non reassumit.
• CAP. XXXIX. Arbitri electi ad causam recusationis, assignant partibus terminum ad probandam causam suspicionis, et iudex recusatus compellit arbitros ad causam finiendam.
• CAP. XL. Delegata iurisdictio ad personas, non expressas in rescripto, etiam de ipsarum consensu prorogari non potest.
• CAP. XLI. Maior XX. annis potest a quocunque dari delegatus; idem in maiori XVIII., dummodo interveniat consensus partium. Minor vero XVIII. non potest dari, nisi a principe.
• CAP. XLII. Potestas plurium delegatorum vel arbitrorum simpliciter datorum exspirat per mortem unius.
• CAP. XLIII. Delegatus Papae subdelegare potest, licet datus sit ex officio, vel de partium consensu, vel cum clausula praeelectionis, videlicet: “quod si non omnes, tu cum alio exsequaris, etc.” Hoc dicit usque ad §. Is autem. – §. 1. Is, cui committitur negotium, ut personaliter exsequatur, potest, si partes consentiunt, alteri subdelegare. Fallit in casibus hic expressis. Hoc dicit usque ad §. Ceterum. – §. 2. Is, cui committitur nudum ministerium exsequendum, non potest vices suas alteri committere; fallit in legato sedis apostolicae. Et est textus notabilis, et multum allegatur. Abb. Siculus.

TITULUS XXX. DE OFFICIO LEGATI.

• CAP. I. Legatus Papa etiam per simplicem querelam adiri potest.
• CAP. II. De causa specialiter delegata a Papa legatus se intromittere non potest.
• CAP. III. Legatus etiam de latere ex generali legatione non potest transferre episcopos, vel unam ecclesiam cathedralem alteri subiicere, et alteri concedere ius primatiae, vel duos episcopatus unire, vel unum dividere; excommunicatos tamen propter manuum iniectionem in clericos absolvere potest. Hoc dicit cum c. seq.
• CAP. IV. Summatum fuit supra in cap. praecedenti.
• CAP. V. Ex quo legatus retulit causam Papae, illius desinit esse iudex.
• CAP. VI. Legatus de latere confert beneficium vacans, licet illud spectet ad praesentationem alicuius clerici. Hoc dicit et est casus notabilis.
• CAP. VII. Legatus in pluribus locis potest in quolibet dictorum locorum iurisdictionem suam exercere ita, quod facta unius loci potest in alio explicare. Hoc dicit Panorm.
• CAP. VIII. Praesente legato de latere minor legatus exsecutionem officii sui dimittere debet.
• CAP. IX. Legatus, non de latere sed ratione personae, extra provinciam sibi decretam absolvere nequit excommunicatos pro iniectione manuum in clericos, nec etiam in provincia, si tales excommunicati aliunde veniant. Legatus vero ratione dignitatis nullos tales absolvit. H. d. secundum communem intellectum.
• CAP. X. Durant legati statuta etiam legatione finita, finitur tamen sui delegati iurisdictio, si citatio non praecessit.

TITULUS XXXI. DE OFFICIO IUDICIS ORDINARII.

• CAP. I. Episcopi in suis dioecesibus possunt crimina inquirere et punire, et, quum opus fuerit, invocare brachium saeculare.
• CAP. II. Ordinarius, qui scit, non ut iudex vel homo, sed ut Deus, subditum esse criminis reum, indeterminate poterit, sed non nominatim, eum arguere vel punire.
• CAP. III. Si ordinarius subiectus episcopo profert in sibi subiectum iustam censuram ecclesiasticam, episcopus illam servare debet, et illam sine satisfactione et conscientia proferentis relaxare non debet.
• CAP. IV. Si ordinatio vacantis ecclesiae etiam patronatae ex iuxta causa differtur, est ibi per episcopum oeconomus ponendus.
• CAP. V. Si constat ordinario, quod absolutus a Papa suppressit veram causam, quare fuerat excommunicatus, debet illum remittere ad Papam. Si vero sibi non constat, est tamen sibi urgens suspicio contra eum, debet cogere eum se purgare.
• CAP. VI. Si ex desidia vel malitia delegati Papae quis perseverat in peccato, ordinarius loci potest supplere, non obstante, quod causa fuerit delegato commissa. Hoc dicit et est casus notabilis et singularis.
• CAP. VII. Ordinarius supplet negligentiam abbatis, non revocantis monachum vagabundum.
• CAP. VIII. Ab uno episcopo excommunicatus ab aliis est vitandus. Et archiepiscopus per querelam aditus, non absolvet, nisi primo remittat.
• CAP. IX. De causis subditorum archiepiscoporum et episcoporum suorum patriarcha non cognoscit, nisi per appellationem legitimam, aut vigore consuetudinis seu privilegii.
• CAP. X. Archiepiscopus impeditus potest consecrationem sui suffraganei alteri committere, et consecrandus tenetur ab illo commissario munus consecrationis recipere.
• CAP. XI. Archiepiscopus causam ad se per appellationem delatam subditis suffraganei committere potest, non tamen ad ipsam suscipiendam compellere potest. H. d. usque ad §. Praeterea. – §. 1. Mortuo delegato Papae, qui excommunicavit reum, vel actorem in possessionem induxit, si eius successor in delegatione succedit, absolvere et restituere possessionem poterit, alias solus Papa restituet et absolvet, praeterquam in mortis articulo; ne tamen currat annalis praescriptio, reus coram ordinario, vel publicis personis de stando iuri cautionem praestabit. Hoc dicit.
• CAP. XII. Papa per rescriptum, quo mandat ordinario, ut subditos suos corrigat, non facit ex hoc ipsum delegatum, ideo ab eo poterit appellari ad proximum superiorem, sicut, si Papa nullum mandatum fecisset. Hoc dicit.
• CAP. XIII. Praelati subditos corrigunt et reformant, appellatione remota, vel consuetudine non obstante. Si tamen capitulum consuevit corrigere excessus canonicorum, si infra terminum ab episcopo praefigendum non facit, ipse episcopus hoc faciet. Hoc dicit usque ad §. Ceterum. – §. 1. Si canonici sine manifesta et rationabili causa, maxime in contemptum episcopi, cessant a divinis, episcopus cessationem non servabit, et metropolitanus vice Papae cognoscet. Hoc dicit. – §. 2. Praelatus in impositione poenae cavere debet a quaestu pecuniae, et ab omni alio gravamine. H. d. usque ad finem.
• CAP. XIV. Quum in civitate vel dioecesi sunt populi diversarum linguarum; episcopus debet providere eis per viros idoneos, qui secundum varietatem linguarum officia eis celebrent, et sacramenta ministrent. Et si urgens est necessitas, constituet sibi vicarium pontificem illius linguae; non tamen propter hoc eadem dioecesis debet habere duos episcopus.
• CAP. XV. Episcopi, qui per se non possunt, tenentur assumere idoneos, qui suppleant suo loco quoad praedicationes, visitationes et confessionum auditiones; et ut possint episcopi reperire tales, praecipit in ecclesiis cathedralibus et collegiatis tales institui.
• CAP. XVI. Episcopus in ecclesiis dioecesis suae debet esse contentus iuribus episcopalibus, et quae sint iura episcopalia declarat.
• CAP. XVII. Episcopus visitans monasterium non introducat saeculares, sed duos aut tres canonicos suos cum aliquibus religiosis.
• CAP. XVIII. Lex dioecesana et lex iurisdictionis sunt diversae, unde res iudicata in una non obstat agenti in alia.
• CAP. XIX. Per rescriptum, quo Papa mandat ordinario, ut corrigat clericos suae dioecesis, non datur ei iurisdictio super exemptos.
• CAP. XX. Ordinarius, cui competit absolvere ab excommunicatione, potest aliis absolutionem demandare.

TITULUS XXXII. DE OFFICIO IUDICIS.

• CAP. I. Ad officium iudicis etiam delegati spectat providere advocatum parti, quae non potest habere; et poterit dare domesticum.
• CAP. II. Quum imploratur officium nobile, fit litis contestatio; secus in mercenario.
• TITULUS XXXIII. DE MAIORITATE ET OBEDIENTIA.
• CAP. I. Prius ordinatus, ceteris paribus, prior et maior habendus est.
• CAP. II. Veniens contra decretum vel constitutionem episcopi debet excommunicari.
• CAP. III. Clericus administratione carens non tenetur ad iuramentum obedientiae, vel ad faciendam scripturam super ea.
• CAP. IV. Ab omnibus de dioecesi obediendum est episcopo.
• CAP. V. Non obediens canonicis institutis incurrit inobedientiae notam, id est infamiam.
• CAP. VI. Imperium non praeest sacerdotio, sed subest, et ei obedire tenetur. Vel sic: Episcopus non debet subesse principibus, sed praeesse. H. d. et est multum allegabile.
• CAP. VII. Ordinatus per Papam non per hoc eximitur a iurisdictione sui episcopi.
• CAP. VIII. Quando de obedientia vel subiectione agitur, nihil attentari debet in praeiudicium rei, vel possessoris non citati.
• CAP. IX. Abbates et sacerdotes, qui sunt dioecesani episcopi, ad eius synodum venire et sibi obedire compelli possunt per censuram ecclesiasticam.
• CAP. X. Canonici regulares inobedientes priori suo per ipsum excommunicari possunt, et, si fuerint incorrigibiles, de fratrum consortio expelli debent.
• CAP. XI. Presbyteri et clerici capellarum subditarum titulo cardinalatus debent cardinali obedientiam et reliqua, de quibus hic. Et vacante titulo succedit capitulum illius ecclesiae, nisi pro bono pacis aliquid sit exemptum.
• CAP. XII. Licet abbatissa subditos excommunicare non possit, ipsi tamen sibi obedire tenentur.
• CAP. XIII. Si metropolitanus a suffraganeo iuramentum exigit ultra formam statutam a canone, in eo, quod est ultra, suffraganeus non tenetur.
• CAP. XIV. Vacante episcopatu capitulum confirmat et infirmat electiones.
• CAP. XV. Qui maior est ordine, licet in ecclesia posterius receptus, in loco et portione praefertur. H. d. secundum veram lecturam.
• CAP. XVI. Si ecclesia sita in aliquo archidiaconatu erigitur in cathedralem, a iurisdictione archidiaconatus eximitur.
• CAP. XVII. Compositionem super iure primatiae unus solus, cuius interest, poterit impedire.

TITULUS XXXIV. DE TREUGA ET PACE.

• CAP. I. Statuit tempora treugarum et poenas violantium.
• CAP. II. Personae hic enumeratae plena securitate gaudent tempore guerrae.

TITULUS XXXV. DE PACTIS.

• CAP. I. Pacta quantumcunque nuda servanda sunt.
• CAP. II. Conventio invalida per consensum superioris validatur.
• CAP. III. Iudex debet studiose agere, ut promissa adimpleantur.
• CAP. IV. Non valet pactum, per quod beneficium ecclesiasticum debet pecunia resignari.
• CAP. V. Idem Archiepiscopo Eboracensi.
• CAP. VI. Qui per pactum augendae pensionis consecutus est ecclesiam, debet ea privari, et alias canonice puniri.
• CAP. VII. Si eeclesia rem suam locando vel in feudum concedendo apponit pactum in praeiudicium iuris parochialis alterius ecclesiae, non tenet, et quicquid hac occasione perceperit reddere cogitur illi ecclesiae.
• CAP. VIII. Non valet pactio in spiritualibus, vel quae peccatum inducit, vel turpis, seu de re turpi, vel impossibilis de iure vel de facto.

TITULUS XXXVI. DE TRANSACTIONIBUS.

• CAP. I. Instrumenta et alia iura partium contraria transactione tolluntur.
• CAP. II. Tenet compositio super decimis facta cum assensu superioris.
• CAP. III. Si capitulum consensit transactioni, quam fecit praelatus nomine ecclesiae, ulterius dissentire non potest.
• CAP. IV. Super ecclesiastico beneficio transigi non potest etiam cum iuramenti interpositione.
• CAP. V. Per transactionem factam sine auctoritate episcopi potest praelatus, sed non ecclesia constitui censualis.
• CAP. VI. Si beneficium, quod per transactionem habetur, impetratur ut vacans, ab eo, qui fuit transactionis mediator, non valet impetratio. H. d. quoad titulum.
• CAP. VII. Super ecclesiastico beneficio non potest transigi, sed amicabiliter componi. H. d. et quotidie allegatur.
• CAP. VIII. Transactio facta de rebus ecclesiae per praelatum sine superioris consensu non obligat successorem.
• CAP. IX. Sicut super iure praesentandi, ita super annexo non potest transigi, ut recedatur a lite interveniente aliqua temporalitate.
• CAP. X. Super spirituali subiectione non licet transigi.
• CAP. XI. Iudex potest et debet se interponere pro transactione inter partes facienda, praeterquam in casibus, in quibus iura hoc non admittunt, ut super matrimonio. H. d.

TITULUS XXXVII. DE POSTULANDO.

• CAP. I. Clericus in sacris vel minoribus beneficiatus in saeculari foro postulare non debet, nisi pro se, vel sua ecclesia, vel miserabilibus personis.
• CAP. II. Canonici regulares postulare non possunt, sicut monachi, nisi pro utilitate ecclesiae, vel sui monasterii, et praecepto abbatis.
• CAP. III. Se summat.

TITULUS XXXVIII. DE PROCURATORIBUS.

• CAP. I. Non auditur quis tanquam alterius procurator, nisi habeat mandatum legitime factum.
• CAP. II. Non valet sententia, etiam expensarum condemnatoria, lata contra absentem, ex probabili causa legitime per nuncium excusatum. H. d. quantum ad verum intellectum.
• CAP. III. Sententia lata cum procuratore revocato et de hoc certificato non praeiudicat domino. H. d. secundum communem intellectum.
• CAP. IV. Rescriptum super consecutivis iudiciis impetratum a procuratore revocato, et de hoc certificato, non valet, nec processus vel sententia lata per ipsum, si revocatio pervenit ad adversarium. H. d. secundum glossam.
• CAP. V. Si agitur de adulterio coram iudice saeculari ad poenam legalem, non intervenit procurator; secus si coram ecclesiastico ad separationem.
• CAP. VI. Qui de mandato domini causam procuravit, ab eo repetit expensas propter hoc factas.
• CAP. VII. Universitas etiam scholarium potest ad agendum et defendendum procuratorem constituere.
• CAP. VIII. Si citatus ad totam causam constituit procuratorem, quem postea revocat, potest nihilominus contra eum procedi, in quantum status causae patitur, sine alia citatione. H. d. quoad intellectum.
• CAP. IX. Procurator episcopi causas episcopatus agit et defendit, licet non fuerit datus sub nomine syndici vel actoris.
• CAP. X. Providere debet iudex, maxime in causa matrimoniali, quod constituens procuratorem gaudeat plena libertate.
• CAP. XI. Si procuratori generali denegantur induciae ad consulendum dominum, ex causa probabili absentem, poterit procurator appellare.
• CAP. XII. Si reus recedit a iudicio, dimisso procuratore solummodo ad agendum, contumax est, et condemnatur in expensis.
• CAP. XIII. Tenet iudicium agitatum cum procuratore revocato, si revocationem iudex et adversarius ignoraverunt. H. d. secundum communem intellectum et verum.
• CAP. XIV. Filius familias potest esse procurator in iudicio, etiam ad futuras lites; et procurator datus cum pluribus simul in solidum praefertur, si praeoccupavit negotium; secus, si diverso tempore fuit datus. Item procurator appellare debet a sententia, nisi ex causa excusetur; quo casu debet domino nunciare de sententia; appellationem tamen prosequi non tenetur.
• CAP. XV. Procurator universitatis, cuius maiores et iurati sunt excommunicati, non repellitur ab impetrando; nisi illi in procuratorio sint expressi, vel eorum auctoritate factum sit, vel ad id scienter sint admissi. H. d. et est decisio notabilis et subtilis.

TITULUS XXXIX. DE SYNDICO.

• CAP. I. Religiosi debent habere syndicum, qui causas monasterii agat, et defendat, etiam, si oportuerit, constituto illi salario.

TITULUS XL. DE HIS, QUAE VI METUSVE CAUSA FIUNT.

• CAP. I. Si quis timore mortis, postea ratum non habens, religionem profitetur, exire, et matrimonium contrahere potest; secus si a principio vel ex post facto libere consensisset.
• CAP. II. Qui per metum amissionis patrimonii suo beneficio renunciat illud repetere potest.
• CAP. III. Qui terrore laicorum electioni de se factae renunciat, si renunciatio iuramento vel fide firmata non sit, regimini, ad quod electus erat, praefici poterit.
• CAP. IV. Qui per metum, qui cadere potuit in constantem virum, beneficio suo renunciare iuravit, et renunciavit, illud repetere poterit.
• CAP. V. Excommunicatus non est qui absolute coactus excommunicato communicat; secus si coactio fuit conditionalis.
• CAP. VI. Metum passo non subvenitur, si non fuit talis, qui cadere potuit in constantem virum.
• CAP. VII. Probata violentia per testes res amissae probantur per iuramentum. Et super valore rerum amissarum taxatione iudicis praemissa, et secuto petentis iuramento fit condemnatio.

TITULUS XLI. DE IN INTEGRUM RESTITUTIONE.

• CAP. I. Si in contractu venditionis vel locationis ecclesia fuit enormiter laesa, potest adversus talem contractum petere restitutionem in integrum; emptor tamen sive conductor non debet fraudari in pretio suo, vel in sumptibus per eum factis.
• CAP. II. Restituitur ecclesia laesa propter negligentiam procuratoris, qui iura ecclesiae non produxit.
• CAP. III. Ecclesia laesa in probatione necessaria omissa potest petere restitutionem in integrum, non obstante termino iuris probationis exclusivo. Et restitutionem petere potest, non solum contra privatum, sed etiam contra ecclesiam. H. d.
• CAP. IV. Restitutio ex iusta causa etiam maiori est concedenda, dummodo iusta causa petendi probetur; si autem non probatur plene vel semiplene conceditur restitutio in causa favorabili. H. d.
• CAP. V. Etiam contra sententiam Papae restituitur ecclesia. Hoc primo. Et causa restitutionis in integrum debet praesentibus partibus tractari. Hoc secundo. Haec duo dicit quoad titulum.
• CAP. VI. Petitio restitutionis in integrum contra sententiam suspendit regulariter exsecutionem sententiae in eventu istius causae restitutionis; fallit, si contra petentem restitutionem est praesumptio malitiae, quod causa differendi exsecutionem hoc petat; quo casu exsecutio fit praestita cautione de restituendo, si petens restitutionem obtinebit in causa. H. d. secundum mentem iuncta gloss. pen. et in hoc ultimo est iste textus valde singularis respectu utriusque iuris.
• CAP. VII. Post peremptorium non auditur ecclesia de iure communi; auditur tamen per beneficium restitutionis in integrum.
• CAP. VIII. Restituitur minor in eo, quod contraxit vel omisit, si probat exinde se laesum et sit infra tempora restitutionis petendae.
• CAP. IX. Restitutio in integrum postulanda est ab ordinario administrationem habente, vel a delegato ab eo, sive haec causa sit specialiter delegata, sive incidat in causa generaliter sibi commissa. Ab ordinario vero administrationem non habente vel a delegato peti non debet, nisi veniat incidenter in causa. Arbiter autem de causa restitutionis non cognoscit, nec potest assumi in maioribus causis.
• CAP. X. Restitutio denegata ecclesiae ulterius sibi non conceditur, nisi ex nova causa; restituitur tamen ad appellandum a sententia denegationis.

TITULUS XLII. DE ALIENATIONE IUDICII MUTANDI CAUSA FACTA.

• CAP. I. Is, in quem facta est alienatio rei causa mutandi iudicii, convenitur per rescriptum impetratum contra alienantem.
• CAP. II. Clericus causa mutandi iudicium, non debet recipere cessionem a laico.

TITULUS XLIII. DE ARBITRIS.

• CAP. I. Arbitri sunt in dispari numero assumendi, et, eis discordantibus, statur sententiae maioris partis.
• CAP. II. Nullum est arbitrium seu arbitramentum continens peccatum per partes non remissibile.
• CAP. III. Arbiter assumptus in patrimoniali causa clerici non potest adiudicare rem ecclesiae possidendam, etiam ad vitam clerici. Hoc dicit, et est casus notabilis.
• CAP. IV. In mulierem singularem tanquam in arbitratricem compromitti non potest; secus si mulier habet alias iurisdictionem de iure communi vel consuetudine. Nam tunc etiam super rebus temporalibus ecclesiae potest in eam valide compromitti. H. d. clare.
• CAP. V. Ecclesia exempta non potest in praeiudicium exemptionis compromittere. H. d. et clare.
• CAP. VI. Arbiter non habet potestatem iudicandi ultra comprehensa in compromisso; ideo coram eo non fit reconventio.
• CAP. VII. Qui per arbitrium tenetur eligere cum aliquorum consilio, tenetur illorum consilium in tractatu electionis requirere, sed sequi non adstringitur.
• CAP. VIII. De rebus spiritualibus in laicum compromitti non potest.
• CAP. IX. Auctoritate iudicis etiam delegati potest de causa spirituali in clericum et laicum compromitti, et, si arbitrium est a partibus receptum, debet a partibus exsecutioni mandari, licet per generalem procuratorem factum fuerit compromissum. Si autem non fuit arbitrium approbatum, et poena fuit apposita, agitur ad poenam, alias ad interesse. H. d. generaliter inhaerendo literae.
• CAP. X. Si per duos electos ad eandem praelaturam in discordia compromittitur in ordinarium, morte alterius compromittentium exspirat compromissum; ordinarius tamen ex potestate ordinaria procedit super iure superstitis, antequam fiat transitus ad aliam electionem. H. d.
• CAP. XI. Arbiter post rem iudicatam super discordiis novis assumptus, non potest per suum arbitrium sententiam immutare, etiamsi de componendo inter partes mandatum acceperit a Papa.
• CAP. XII. Non valet compromissum factum in duos sive plures, hoc adiecto, ut in casu discordiae eligatur tertius per eosdem vel alios. H. d.
• CAP. XIII. Valet compromissum factum in unum, vel in plures, ut ipsi per se causam definiant, vel per alios, quos ipsi elegerint. H. d. secundum intellectum, quem sensit gloss. hic, et Innocentius in capite praecedenti, qui placet mihi. Panorm.
• CAP. XIV. Compromissum ante sententiam latam finitur morte alterius compromittentium; unde non transit in heredes compromittentium, nisi de eis sit cautum in compromisso. Hoc dicit comprehendendo mentem capituli.

·  LIBER SECUNDUS.

TITULUS I. DE IUDICIIS.

• CAP. I. Contumax in non comparendo vel non respondendo excommunicari potest; beneficio autem privari non debet. H. d. Abbas Siculus.
• CAP. II. Laici ecclesiastica negotia tractare non debent, sed praelatorum iudicio disponuntur. Hoc dicit. Abbas. Sic.
• CAP. III. Causa iuris patronatus spectat ad iudicium ecclesiae. H. dicit specifice et ad literam.
• CAP. IV. Clericum convictum vel confessum de crimine coram iudice saeculari ex eo non punit episcopus; sed coram se convictum vel confessum punit poena debita, nisi cum illo dispenset, quod potest in adulterio et minoribus; depositum vero non statim tradit curiae saeculari. H. de usque ad fin. Abbas Siculus. – §. 1. Summatus est iste §. supra in princ. c., tamen quia habet materiam separatam et notabilem, ideo dic aliter: In adulterio et minoribus potest cum clericis peracta poenitentia episcopus dispensare; depositum autem pro suis excessibus non tradit indifferenter curiae saeculari. H. d. Abbas Sicul.
• CAP. V. Vasallus coram domino feudi conveniendus est, etiamsi dominus feudi sit ecclesiastica persona, dummodo ibi actor possit suam iustitiam consequi; alias loci ordinarius poterit adiri. Et secundum hoc est casus notabilis. Abbas Sicul.
• CAP. VI. Nomen actionis in libello exprimere para non cogitur; debet tamen factum ita clare proponere, ut ex eo ius agendi colligatur. Hoc dicit quoad intellectum. Abbas.
• CAP. VII. Excommunicatus in iudicio, nisi tanquam reus, stare non potest.
• CAP. VIII. Clericus de omni crimine debet coram ecclesiastico iudice conveniri, nec valet consuetudo contraria.
• CAP. IX. Iudex ex officio providere debet, ut debitae solennitates serventur in iudiciis, quibus omissis iudicium redditur frustratorium. H. d. Abbas Siculus.
• CAP. X. Clericus depositus incorrigibilis excommunicandus est et successive anathematizandus. Et si sic non resipuerit, per iudicem saecularem comprimendus est. H. d. Abbas Siculus.
• CAP. XI. Per rescriptum impetratum contra violentum convenitur qui scienter succedit in vitium. H. d. secundum communem modum, qui mihi placet. Panorm.
• CAP. XII. Solus Papa cognoscit de dubiis privilegiorum apostolicae sedis, et non inferior.
• CAP. XIII. Iudex ecclesiasticus potest per viam denunciationis evangelicae seu iudicialis procedere contra quemlibet peccatorem, etiam laicum, maxime ratione periurii vel pacis fractae.
• CAP. XIV. Principalis persona per se, non per advocatum debet factum proponere in iudicio, nisi sit indiscreta.
• CAP. XV. Si actio et intentio sunt ineptae, vel sola intentio, debet reus absolvi ab instantia iudicii; iterum tamen actor audietur, si apte egerit. H. d. quoad intellectum.
• CAP. XVI. Praeceptores templi pro domibus suis agere et defendere possunt; nec obstat eis religio, vel quod ignota sit eorum origo.
• CAP. XVII. Praelati debent laicis de clericis, appellatione frustratoria non obstante, iustitiam facere; ad saeculare tamen forum clerici a laicis trahi non debent, etiam data ipsorum praelatorum negligentia.
• CAP. XVIII. Iudex habens ut privatus paene consimilem causam, quam habet ut iudex, a iudicando removetur. H. d.
• CAP. XIX. Si iudices de principali et exceptionibus praeiudicialibus simul cognoscunt, vel super principali lite non contestata testes recipiunt, licite ab eis appellatur.
• CAP. XX. Lapsu triennii non obstante potest delegatus in causa sibi commissa procedere.
• CAP. XXI. Actor obtinens in possessorio coram iudice rei, non tenetur coram eo iudice super proprietate respondere, si est prorsus alterius fori. H. d. et est casus notabilis.

TITULUS II. DE FORO COMPETENTI.

• CAP. I. Clericus coram suo episcopo conveniri debet.
• CAP. II. Iudex saecularis, si clericum per se distringit vel condemnat, excommunicari debet.
• CAP. III. Ratione rei, de qua agitur, sortitur quis forum ibi, ubi res est. Sic communiter summatur.
• CAP. IV. Episcopus ut suspectus recusatus, de cuius suspicione notorie constat, potest dare delegatum partibus non suspectum, cuius sententiam poterit per se exsecutioni mandare.
• CAP. V. Super re ecclesiae vel clerici potest laicus coram ecclesiastico iudice conveniri; sed si probabiliter negat, rem esse ecclesiae vel clerici, ad iurisdictionem ecclesiasticam declinandam, convenitur coram suo iudice.
• CAP. VI. Si quaestio feudalis est inter clericum et laicum, cognoscet dominus feudi; sed eo negligente cognoscet delegatus Papae, etiam ante negligentiam datus. H. d. secundum lecturam gloss.
• CAP. VII. Per dominum feudi saecularem sive ecclesiasticum quaestio feudalis terminari debet, etiamsi vasalli sint clerici, et, si plures praetendantur domini, non potest unus cognoscere, maxime alio absente, an feudum ad eum pertineat. H. d. secundum lecturam magis notabilem.
• CAP. VIII. Malefactores ecclesiarum in utroque foro conveniri possunt.
• CAP. IX. Causae clericorum secundum iura, non secundum consuetudines laicorum terminantur. Vel sic: in loco temporalis iurisdictionis ecclesiae causae clericorum sunt secundum ius canonicum terminandae. Hoc dicit secundum gl. et utrumque summarium recipit determinationem.
• CAP. X. Laicus laicum super re civili coram iudice ecclesiastico convenire non potest, nisi in defectu iustitiae saecularis, vel nisi consuetudo id exposcat.
• CAP. XI. Vidua laicum coram iudice ecclesiastice convenire non potest, nisi super causa ecclesiastica, vel in defectum iudicis saecularis.
• CAP. XII. Clericus non potest constituere sibi iudicem laicum, etiamsi proprium iuramentum et adversarii consensus accedat.
• CAP. XIII. Clerici super escessibus coram suo episcopo conveniri debent, non coram his, quibus serviunt, nisi consuetudo vel privilegium aliud inducat.
• CAP. XIV. Episcopus delicti condemnat clericum de delicto; sed non privat beneficio alibi exsistente; sed episcopus beneficii privabit quasi exsequendo condemnationem iudicis delicti. H. d. secundum unum intellectum. Secundum alium intellectum h. d.: Episcopus delicti condemnat clericum de delicto, privando beneficio alibi sito; exsecutio realis fit ab episcopo beneficii.
• CAP. XV. Miserabilis persona potest laicum interdicto unde vi coram iudice ecclesiastico convenire, etiamsi res subtracta dicatur feudalis.
• CAP. XVI. Laici usurpantes iura ecclesiastica velut sacrilegi per iudicem ecclesiasticum compelluntur.
• CAP. XVII. Privilegiatus ut non teneatur respondere nisi in certo loco. Si in alio loco respondere vel solvere promittit, ibi poterit conveniri, et etiam ubi habet domicilium. Secundum Ioan. Andr.
• CAP. XVIII. Quanquam laici possunt iurisdictionem non sui iudicis prorogare, clerici tamen non possunt, nisi episcopi dioecesani consensus accedat, et iudex, cuius iurisdictionem prorogare volunt, sit ecclesiasticus.
• CAP. XIX. Legitime citatus tenetur coram iudice citante causam prosequi, non obstante, quod post citationem mutaverit forum.
• CAP. XX. Quisque clericus potest in curia Romana conveniri, licet alias specifice forum ibi non sortiatur; habet tamen ex causa ius revocandi domum.

TITULUS III. DE LIBELLI OBLATIONE.

• CAP. I. Actor tenetur in scriptis libellum porrigere. Vel sic: Iudex non debet admittere actorem ad litigandum, nisi prius libellum in scriptis offerat. H. d. per alia verba.
• CAP. II. Quum agitur reali, non sufficit rem generaliter peti, sed debet ita specificari, ut evitetur obscuritas et aequivocatio.
• CAP. III. Non tenetur reus respondere libello in actione personali, si non exprimitur causa petendi.

TITULUS IV. DE MUTUIS PETITIONIBUS.

• CAP. I. Iudex etiam delegatus compellit actorem ad respondendum reo in causa reconventionis, et utramque causam ordine successivo simul audiet et una sententia terminabit. H. d.
• CAP. II. Modus procedendi datus per rescriptun in causa conventionis intelligitur repetitus in causa reconventionis.

TITULUS V. DE LITIS CONTESTATIONE.

• CAP. UN. Non per positiones et responsiones, sed per petitionem in iure propositam et responsionem secutam fit litis contestatio, qua omissa nullus est processus.

TITULUS VI. UT LITE NON CONTESTATA NON PROCEDATUR AD TESTIUM RECEPTIONEM VEL AD SENTENTIAM DIFFINITIVAM.

• CAP. I. Si agatar de adulterio ad separationem tori, et ante litis contestationem reus est contumax, potest excommunicari; sed testes recipi non possunt, nec causa diffiniri.
• CAP. II. In causa restitutionis contra contumacem lite non contestata sententia proferrii non potest. Hoc dicit comprehendendo omnem modum summandi.
• CAP. III. Si lite non contestata reus est contumax, si fieri potest, mittitur actor in possessionem causa custodiae; alias reus excommunicabitur.
• CAP. IV. Receptio testium facta contra non contumacem lite non contestata, in causa matrimoniali est nulla.
• CAP. V. Lite non contestata non recipiuntur testes regulariter super principali. Fallit in casibus hic annotatis, scilicet quum timetur de morte vel absentia diuturna testium. Tunc enim servata solennitate hic posita possunt etiam lite non contestata testes examinari. H. d. usque ad §. Porro. – Quum agitur de matrimonio carnali vel spirituali, possunt contra contumacem etiam lite non contestata testes recipi, et sententia diffinitiva ferri. Si vero reus est absens, sed non contumaciter, tunc in carnali non proceditur, sed exspectatur absens. In spirituali vero, si agatur de contracto, stabitur iuribus antiquis; si de contrahendo, exspectatur absens per sex menses. Sed de hoc ultimo, quando agitur de contrahendo, dic hodie ut in capit. Quam sit, et capit. Cupientes, de elect. in VI., ubi aliter est provisum. H. d. – §. 5. Ad perpetuam rei memoriam, vel quum agitur per viam inquisitionis, possunt testes sine litis contestatione recipi et etiam publicari. H. d. usque ad §. In aliis vero. – §. 6. Si reus lite non contestata est contumax, et agitur reali, mittitur actor in possessionem rei petitae causa custodiae; quam tamen recuperat reus veniens infra annum, si offerat cautionem de stando iuri, et restituat expensas; post annum vero his non servatis non auditur, nisi super proprietate. Sed si convenitur reali qui nomine alieno possidet, nominabit dominum in iudicio, et statuetur ei terminus, infra quem faciet dominum comparere. Qui si infra terminum non venerit, iudex illum citabit, quo adhuc non veniente iudex mittet actorem in possessionem veram. Si vero reus contumax convenitur actione personali, mittetur actor in possessionen bonorum ipsius rei pro modo debiti declarati, et primo mobilium, secundo immobilium, si mobilia non exsistant; vel excommunicabitur reus. H. d. usque ad finem.

TITULUS VII. DE IURAMENTO CALUMNIAE.

• CAP. I. Clericus in causa ecclesiae suae iuramentum calumniae potest alteri committere, et per se iurare non cogitur, nec debet sine superioris licentia.
• CAP. II. In spiritualibus causis de calumnia non iuratur.
• CAP. III. Principalis persona non indistincte relevatur ab onere iurandi de calumnia, licet compareat per oeconomum; sed sibi vel oeconomo est deferendum, inspecta qualitate causae et personarum. H. d.
• CAP. IV. Universitas tenetur iurare de calumnia, nisi relevet se constituendo oeconomum.
• CAP. V. Clerici etiam in eorum causis iurant de calumnia, contraria consuetudine non obstante.
• CAP. VI. Procurator vel syndicus universitatis ecclesiasticae vel saecularis de calumnia iurare potest. H. d.
• CAP. VII. Episcopus iurat de calumnia, si per se ipsum elegit litigare, propositis tantum, non tactis evangeliis. Si vero per syndicum litigat, per illum poterit iurare. H. d. – §. 1. Actor refutando iuramentum calumniae sine causa, cadere debet ab instituta actione; reus autem debet haberi pro confesso. Hoc dicit.

TITULUS VIII. DE DILATIONIBUS.

• CAP. I. Summa sic, ne videatur convenire rubricae de appellationibus: Citatio vocatoria cum peremptoria non debet esse nimis brevis, maxime ubi de rebus ecclesiasticis agitur; nisi necessitas aliud suggerat.
• CAP. II. Induciae deliberatoriae denegantur reo, si per literas citatorias plene potuit instrui, et deliberare super eo, de quo quaeritur.
• CAP. III. Ex declaratione verbi generalis vel ambigui positi in libello novae induciae deliberatoriae dandae non sunt, si per expressa potuit reus deliberare super ambiguitate illa vel generalitate. H. d.
• CAP. IV. Si citatus in causa ardua de longinquo vocatur pro publica utilitate, etiam ad locum iudicii, ita, quod infra terminum citationis deliberare, et alia sibi necessaria ad comparendum explicare non potuit, in termino respondere non cogitur, si reperiatur in loco iudicii, sed habebit novas inducias. H. d. notabiliter.

TITULUS IX. DE FERIIS.

• CAP. I. Diebus dominicis mercari, litigari, iudicari, vel iurari non debet, sed de vespera in vesperam debent celebrari.
• CAP. II. Festorum principium et finis fieri debet secundum ipsorum magnitudinem et consuetudinem regionis. Hoc primo. In praecipuis festis et intra Pascha et Pentecosten non fit solennis genuum flexio. Si tamen tunc clerici vel episcopi ordinentur, secundum ordinationis modum genua flectuntur. Hoc secundo. Romana ecclesia speciale festum de Trinitate non facit; servatur tamen de hoc cuiusque ecclesiae consuetudo. Hoc tertio.
• CAP. III. Propter necessitatem alimentorum licet diebus feriatis in honorem Dei operi servili intendere, maxime circa rem tempore perituram. H. d.
• CAP. IV. Tres septimanae, quibus canon prohibet fieri nuptias ante festum Ioannis Baptistae, non continuantur festo, sed intelligitur de septimana Ascensionis cum duabus sequentibus.
• CAP. V. In feriis introductis in honorem Dei et sanctorum, nisi ob necessitatem vel pietatem, iudicium exerceri non potest, etiam de consensu partium; feriis tamen introductis favore hominum partes renunciare possunt.

TITULUS X. DE ORDINE COGNITIONUM.

• CAP. I. Contra mulierem vindicantem aliquem in maritum admittitur exceptio consanguinitatis, quae prius discutienda est, quam super matrimonio pronuncietur, et sufficit super ipso principali pronunciare. H. d.
• CAP. II. Si reus contra actorem spoliatorem spoliationem opponit, aut excipiendo, et tunc prius auditur, et ea probata respondere non cogitur, sed per hoc non restituitur; aut agendo, et tunc simul utraque quaestio terminatur, et ea probata restituetur.
• CAP. III. Petenti hereditatem obstat exceptio nativitatis, quae prius debet coram ecclesiastico iudice terminari. Hoc dicit secundum glossam, intelligendo, quod hic erat prius coram iudice saeculari petita hereditas, et exceptum fuit de illegitimitate.
• CAP. IV. Agens possessorio recuperandae non tenetur ante restitutionem suis spoliatoribus, nisi super quaestione spoliationis, respondere; potest tamen ab agendo repelli per exceptionem spoliationis. H. d.

TITULUS XI. DE PLUS PETITIONIBUS.

• CAP. UNIC. Ponit quatuor modos plus petendi et poenas plus petentium.

TITULUS XII. DE CAUSA POSSESSIONIS ET PROPRIETATIS.

• CAP. I. Causa possessionis et proprietatis sub eodem iudice terminari debet, nec contra absentem est pronunciandum.
• CAP. II. Si actum est possessorio et petitorio, potest iudex receptis probationibus super utroque prius discutere probationes super possessorio, et illud terminare. H. d.
• CAP. III. Si spoliatus possessorio et petitorio simul agens possessionem et spoliationem probat, sed non dominium seu proprietatem, obtinet in possessorio, sed succumbet in petitorio.
• CAP. IV. Idem dicit quoad intellectum, quod decretalis supra proxima.
• CAP. V. Qui agit de proprietate, ante conclusionem causae possessorio adipiscendae vel recuperandae agere potest, post conclusionem vero et ante sententiam hoc non potest, nisi iusta causa subsit.
• CAP. VI. Si petitorio et possessorio simul est actum, una sententia terminatur, et praemittitur possessorium in terminando; sed in exsequendo praevalet petitorium.
• CAP. VII. Adiudicatur illi beneficium, qui probavit collatorem suum fuisse in possessione conferendi collationis tempore; per hoc tamen non prohibetur succumbens agere de proprietate iuris conferendi cum ipso collatore. Hoc vult tota littera.
• CAP. VIII. Si petens rem ex una causa succumbit, ex alia causa petere poterit. Hoc dicit quoad literam. Vel sic: Petenti rem iure dominii possessionem probare non sufficit. Hoc dicit quoad titulum.

TITULUS XIII. DE RESTITUTIONE SPOLIATORUM.

• CAP. I. Adversus restitutionem petentem, non est audiendus reus de proprietate opponens, nisi actore consentiente.
• CAP. II. Petenti restitutionem beneficii non obstat renunciatio facta post spoliationem, quia praesumitur non spontanea. Et seriose addidi: “quia praesumitur non spontanea:” quoniam, etsi probaretur spontanea, deberet obstare talis exceptio vel renunciatio in beneficialibus.
• CAP. III. Petens restitutionem beneficii non auditur, etiamsi spoliationem probat, si probatur, eum sponte illud beneficium prius resignasse.
• CAP. IV. In interdicto de retinenda succumbit reus, ipsius abiuratione probata. H. d. quoad titulum.
• CAP. V. Petenti restitutionem beneficii quaestio institutionis non canonicae referri non potest.
• CAP. VI. Non obstat exceptio criminis agenti interdicto unde vi, vel quod vi aut clam.
• CAP. VII. Spoliatus etiam a iudice, iuris ordine praetermisso, ante omnia restituatur.
• CAP. VIII. Restituitur coniunx viro probanti desponsationem et copulam, et de ipsius impunitate caventi; nisi magna sit viri saevitia.
• CAP. IX. Per solutionem pensionis rei donatae, factam donatorio cum auctoritate donatoris, acquiritur illi donatario rei donatae possessio, adeo, quod, si ab illa expellitur, per interdictum recuperandae agere poterit.
• CAP. X. Si, actore agente petitorio, reus super eadem re deducit possessorium, proceditur in solo possessorio, suspenso petitorio.
• CAP. XI. Violentus rem cum fructibus etiam qui percipi potuissent, restituere, damna resarcire, et de iniuriis satisfacere compellitur.
• CAP. XII. Ingressus possessionem ignorante domino, ad quem pertinet, potest per ipsum dominum, statim quum sciverit, repelli etiam violenter, nec ex tali repulsione competit repulso contra dominum interdictum possessorium. H. d.
• CAP. XIII. Si contra petentem restitutionem coniugis opponitur consanguinitas in gradu prohibito, et offeruntur probationes paratae, recepto ab opponente iuramento de malitia, negabitur restitutio quoad torum, et fiet quoad reliqua. Si vero probationes promptae non sint, fiet plena restitutio, nisi sit magna viri saevitia.
• CAP. XIV. Per solam traductionem mulieris ad domum viri factam, non praecedentibus sponsalibus vel invalidis, non acquiritur possessio, unde ea recedente propria auctoritate non competit restitutio.
• CAP. XV. Interdictum unde vi non competit contra illum, qui non spoliavit, nec spoliari mandavit, nec spoliationem ratam habuit.
• CAP. XVI. Exceptio inopiae, de qua constat, a clerico opposita, impedit exsecutionem sententiae, etiam latae in possessorio. H. d. comprehendendo mentem literae et veram lecturam.
• CAP. XVII. Per excommunicationis probationem non probatur quasi possessio iurisdictionis, licet aliquibus diebus fuerit observata; ideo petens restitutionem, hoc solo probato, succumbit. Hoc dicit quoad intellectum.
• CAP. XVIII. Recipiens scienter rem invasam a spoliatore, tenetur eam spoliato restituere, licet non probet dominium.
• CAP. XIX. Occupans certum locum, in quo quis iura libere possidebat, si per ipsius occupationem non potest possessor sua iura libere possidere sicut prius, conveniri potest possessorio pro libertate possidendi, et restitutio fieri non potest, nisi dimittat locum in pristina libertate. H. d. valde singulariter.

TITULUS XIV. DE DOLO ET CONTUMACIA.

• CAP. I. Reus, qui mittendum in possessionem ad mandatmn iudicis non admisit, non mulctabitur de canonica aequitate, si infra annum caveat stare iuri. H. d.
• CAP. II. Propter contumaciam rei potest iudex rem petitam sequestrare, et ipsum contumacem in expensis condemnare, quas propter ipsius contumaciam vel dolosam exceptionem actor fecit. Hoc dicit Panorm.
• CAP. III. Actore contumace testes recipi et sententia ferri debent, etiam lite non contestata, reo instante. Hoc dicit secundum communem intellectum.
• CAP. IV. Si reus post litem contestatam est contumax, si alias liquet de causa, fertur diffinitiva sententia; si non liquet, actor in veram possessionem inducitur.
• CAP. V. Qui fundata intentione actoris exceptionem peremptoriam obiicit, quam non probat in continenti, sed accipit inducias, si defecerit in probando, condemnatur in continenti, diffinitiva non exspectata, in expensis, ac solvere cogitur; quod si non potest, punietur in corpus secundum arbitrium iudicis. H. d. notab. iste text. secundum lecturam, quae placet Panorm.
• CAP. VI. Citatus ad totam causam, certo termino ad comparendum assignato, tenetur comparere in termino, et dato impedimento in termino debet comparere quam citius potest post terminum; alias condemnabitur in expensis a tempore citationis emissae.
• CAP. VII. Sententia in causa beneficiali non transit in rem iudicatam respectu superioris, quo minus possit de iuribus partium inquirere, maxime quando sententia fuit lata contra absentem, licet contumaciter et indefensum.
• CAP. VIII. Si proceditur per viam inquisitionis contra absentem contumaciter, etiam lite non contestata testes recipi possunt, et sententia diffinitiva ferri, etiam per viam depositionis, si hoc meretur delictum.
• CAP. IX. Actor non admissus in possessionem sibi decretam per iudicem causa rei servandae, vel ab ea expulsus, per lapsum anni verus efficitur possessor.
• CAP. X. Si reus non invenitur, sufficit publice citationem ad ecclesiam suam proponi.

TITULUS XV. DE EO, QUI MITTITUR IN POSSESSIONEM CAUSA REI SERVANDAE.

• CAP. I. Missus in possessionem ex primo decreto in reali, per lapsum anni veram et incommutabilem illius rei possessionem acquirit, licet passus missionem habuerit infra annum voluntatem cautionem praestandi, quam tamen non deduxit ad effectum suo defectu. Hoc dicit secundum verum intellectum.
• CAP. II. Tempus annale non currit missionem passo, si infra illud cautionem iudicibus vel alteri eorum aliis absentibus obtulit, licet per eos seu per eum recepta non fuerit. Et est casus notabilis secundum hunc intellectum.
• CAP. III. Si passus missionem, repetens possessionem, allegat se contumacem non fuisse, restituitur in pristinum statum praestita cautione, et dilata condemnatione expensarum, quam evitat, si postea constiterit, eum non fuisse contumacem.
• CAP. IV. Contra absentem, qui non dimisit procuratorem, facta citatione domi, nullo defendente, fit missio. H. d. supplendo ad literam maxime, ut dicitur in gloss. Et est verus et notabilis intellectus.

TITULUS XVI. UT LITE PENDENTE NIHIL INNOVETUR.

• CAP. I. Privilegium etiam a principe impetratum, per quod privatur quis sine causae cognitione, lite pendente, usu possessionis, tanquam surreptitium non valet, seu tanquam rationi obvium est revocandum.
• CAP. II. Accusatus de adulterio ad separationem tori non debet lite pendente privari possessione coniugali.
• CAP. III. Qui rem litigiosam alienavit ita, quod rehaberi non potest, debet aequivalentem substituere in locum illius, quam alienare non poterit. H. d. cum sequ.
• CAP. IV. Idem dicit, quod in praecedenti.
• CAP. V. Lis decidenda est secundum iura exsistentia tempore controversiae, non autem secundum privilegium impetratum lite pendente; nisi de litis pendentia mentionem faciat.

TITULUS XVII. DE SEQUESTRATIONE POSSESSIONUM ET FRUCTUUM.

• CAP. I. Res, in quam facta est missio, non debet sequestrari, etiam si missus inde fuerit violenter eiectus. Vel notabilius sic: Sequestrum factum loco missionis propter scandalum evitandum revocari debet, oblata cautione et restitutis expensis.
• CAP. II. Si missus in possessionem causa custodiae fructus dissipat, dissipati revocantur, et cum aliis sequestrantur.
• CAP. III. Si reus possessor appellat a sententia contra eum lata, licite rei petitae fructus sequestrantur, si dissipantur ab eo.

TITULUS XVIII. DE CONFESSIS.

• CAP. I. Ad solum dictum confitentis crimen proprium non est alteri infligenda poena aliqua; infamato tamen est indicenda purgatio.
• CAP. II. Si de crimine contingente causam principalem constat contra aliquem per eius confessionem, punitur poena ordinaria, etiamsi directe contra eum non agatur. H. d. secundum glossam. Et est casus notabilis et verus in se. Vel summa sic secundum alium intellectum non minus notabilem, quem etiam sentit glossa, licet non perfecte explicet: Si quis confitetur crimen in iudicio incidenter, potest iudex ordinarius novum inchoando processum illum punire poena ordinaria. H. d. singulariter. Abbas.
• CAP. III. Confessio facta in iure per oeconomum ecclesiae nocet ipsi ecclesiae; potest tamen revocari, si ante finitum negotium doceatur per errorem facti emanasse. H. d.

TITULUS XIX. DE PROBATIONIBUS.

• CAP. I. Reus actori suo propria instrumenta edere non tenetur. Ita communiter summatur.
• CAP. II. Actor, qui plene probavit, non debet compelli iurare.
• CAP. III. In communi iudicio probant actor et reus; et si pariter probant, reus absolvitur, nisi favorabilem causam foveat actor.
• CAP. IV. Non creditur marito asserenti etiam cum iuramento, uxorem se cognovisse, si uxor per matronas attestantes per ipsius corporis aspectum probat contrarium.
• CAP. V. Singulares de universitate possunt ad commodum universitatis reprobare instrumentum falso confectum nomine universitatis.
• CAP. VI. Ubi agitur de matrimonio contrahendo, probato impedimento et publicatis attestationibus alii testes super defectu impedimenti admittendi non sunt.
• CAP. VII. Si per literas ordinarii probatur quis excommunicatus, a procuratione repelletur. H. d. et haec summatio convenit textui et titulo, et nullam patitur calumniam, et ideo eam tene.
• CAP. VIII. Si rogatus restituere totam hereditatem, eo sine liberis decedente intret monasterium, evanescit fideicommissum, et hereditas applicatur monasterio; nec ad invalidandum ingressum sufficit probare minorem aetatem tempore ingressus, si ex adverso geminatus probetur ingressus. H. d. intelligendo, quod substitutio fuit fideicommissaria. Si vero fuit directa, summa sic: substitutio facta filio, eo decedente sine liberis, evanescit per ingressum monasterii. Et tunc adde id, quod est in primo summario ibi: nec ad invalidandum etc., usque ad finem, et uterque intellectus est verus in se. Dico tamen, quod primus est verior, quod hic fuit substitutio fideicommissaria, licet Dom. Anton. hic dicat, quod fuit compendiosa.
• CAP. IX. Si actor et reus in interdicto retinendae possessionis probant, obtinet is, qui antiquiorem possessionem probat titulo maxime iustificatam, vel meliores probationes respectu possessionis adduxit. H. d. notabiliter, et probatur satis summarium in versic. ex praemissis, ponderato versic. “maxime.”
• CAP. X. Si qui nominent aliquem filium, et ita communiter reputatur, non creditur postea alteri eorum iuranti contrarium.
• CAP. XI. Iudex debet habere notarium vel duos viros idoneos, qui scribant acta iudicii; alias, si quid difficultatis emerserit, per superiorem punietur, nec creditur ei super processu, nisi in quantum per acta vel alias per legitima documenta constabit.
• CAP. XII. Si probari potest, reum deliquisse, eius probatio, quod non deliquerit, non est admittenda.
• CAP. XIII. Fines dioecesium probantur per libros antiquos, adminicula, testes et famam.
• CAP. XIV. Possunt reprobari matronae, per quas virginitas probatur.
• CAP. XV. Acta etiam litis ordinatoria facta coram primis iudicibus, fidem faciunt coram secundis.

TITULUS XX. DE TESTIBUS ET ATTESTATIONIBUS.

• CAP. I. Breve est.
• CAP. II. Nulla est receptio testium facta contra non citatum.
• CAP. III. Mulier testificatur contra clericum, quum de crimine agitur.
• CAP. IV. Ubi agitur ad correctionem de peccato impediendo, principalis persona admittitur in testem.
• CAP. V. Dicit, quales esse, et qualiter iurare debeant, qui super consanguinitate deponunt.
• CAP. VI. Praelatus et clerici qui causam ecclesiae non procurant, testificari possunt in ea.
• CAP. VII. Si probatio exceptionis oppositae contra testem productum non admittitur, antequam dictum testis recipiatur, in casu, in quo admitti debuit, licite appellatur. Hoc dicit secundum lecturam, quam ponit Panorm.
• CAP. VIII. Iudex mittere debet examinatorem discretum ad testes recipiendos, qui ad eum commode venire non possunt.
• CAP. IX. Retractanda est sententia, si constat, eam fuisse latam ad dictum corruptorum testium. H. d. secundum lecturam, quam tenet Panorm.
• CAP. X. Socius criminis et muneris non testificatur etiam in crimine simoniae. Et unius testimonium non sufficit ad condemnationem.
• CAP. XI. Attestationes in uno iudicio receptae fidem faciunt in eadem causa, et inter easdem personas coram alio iudice.
• CAP. XII. Clerici non sunt a ferendo testimonio in causa ecclesiae suae sine rationabili causa repellendi.
• CAP. XIII. Crimen nunc probatum repellit testem alias de illo crimine non damnatum.
• CAP. XIV. Laicus in criminali non testificatur contra clericum, accusat tamcn pro sua vel suorum iniuria.
• CAP. XV. In causis ecclesiasticis et civilibus possunt fieri tres productiones testium; quarta autem non admittitur absque solennitate legali. Et super dictis testium post ipsorum publicationem potest publice disputari. H. d. secundum lecturam communem et verbis textus congruentem.
• CAP. XVI. Si quis probat actum gestum post appellationem, et adversarius probat quod ante, praefertur prima probatio, et actus iudicatur non tenere, nisi secundus probet, quod ante omnem appellationem.
• CAP. XVII. In causa appellationis super novis capitulis tantum testes novi et veteres producuntur iuramento secundum morem prius recepto.
• CAP. XVIII. Qui iuravit testimonium non dicere, testificari compellitur, si testificationes publicatae non sunt.
• CAP. XIX. Publicatio vel renunciatio testium in certis capitulis non praeiudicat volenti testes producere in aliis. H. d. quoad titulum.
• CAP. XX. A testimonio repellitur simili morbo laborans.
• CAP. XXI. Christianus contra Iudaeum in testem admittitur.
• CAP. XXII. Testimonium matris est suspectum, ubi filia petit in virum aliquem se maiorem. Et ad dictum solius matris de impedimento deponentis impeditur matrimonium, sed contractum non dissolvitur.
• CAP. XXIII. Ad decisionem causae, maxime pro parte Iudaei, non sufficit regulariter unius testimonium, quam duorum probatae vitae et laudabilis conversationis.
• CAP. XXIV. Non sunt idonei testes, quos actor de familia sua produxit.
• CAP. XXV. Donec attestationes fuerint publicatae, et eis renunciatum, produci possunt testes; postea vero non super eodem capitulo, sed super alio sic. H. d. quoad titulum.
• CAP. XXVI. Potest reus producere testes ad probandum contrarium eius, quod actor probavit, si publicatio attestationum non est facta, consuetudine contraria non obstante. H. d. secundum notabiliorem lecturam.
• CAP. XXVII. Carnalis copula probatur per conveniens testimonium de visu; idem in testimonio auditus, quod adminicula et fama coadiuvant.
• CAP. XXVIII. Unius iudicis verbo non creditur; scripturae vero eius per testes reprobari possunt. Fallit hoc in Papa. Ita communiter summatur.
• CAP. XXIX. Testi super dilatoria inducto non creditur super principali, nec cogitur deponere; secus si super peremptoria. Tunc enim cogi potest, ut iuret deponere super toto.
• CAP. XXX. Dicta testium non sunt ad petitionem tertii publicanda. Et is, qui produxit testes coram certis iudicibus, non potest ad eundem effectum coram iudicibus aliis illos producere; sed illorum attestationibus debet esse contentus.
• CAP. XXXI. Publicatis attestationibus non opponitur in personas testium; tres casus excipit, et ad secundum determinationem subdit.
• CAP. XXXII. Si actoris et rei testes contraria deponunt, fidem sibi non derogant, sed praevalent digniores, et verisimiliora deponentes, et, si in ceteris est disparitas, praefertur numerus.
• CAP. XXXIII. Ad probanda impedimenta electi, laici et feminae admittuntur. Adde: et testes de auditu et fama sufficienter non probant.
• CAP. XXXIV. In causa liberali contra contumacem, etiam lite non contestata, testes recipi possunt. Hoc dicit notabiliter secundum lectur. communem.
• CAP. XXXV. Publicatis attestationibus, admittitur adversarius ad probandum contrarium, si ante publicationem super hac probatione contraria instrui non potuit. H. d. et est casus singularis.
• CAP. XXXVI. Indulgenda est in causa quarta productio testium petita cum solennitate legali, causa legitima non refragante; alias legitime appellatur.
• CAP. XXXVII. Diligenter examinandi sunt testes, et puniendi qui eos impediunt; et ipsorum testium multitudo est per iudicem refrenanda.
• CAP. XXXVIII. Attestationes receptae in summario fidem non faciunt in plenario iudicio. Et illarum publicatione non obstante iidem vel alii testes super eisdem capitulis recipi possunt.
• CAP. XXXIX. Religiosi etiam ad testificandum non admittuntur absque iuramento, nisi a partibus remittatur.
• CAP. XL. Delegatus necessarius in testem removetur a iudicando, et alius subrogatur.
• CAP. XLI. Ne probationis copia pereat, citato adversario recipiuntur et publicantur testes, quos reus induxit.
• CAP. XLII. Si materia antiqui capituli repetitur aliquo addito, quod subiicitur necessitati probandi, possunt testes etiam antiqui publicatis attestationibus produci.
• CAP. XLIII. Recipiuntur et publicantur testes, qui interfuerunt sententiae, ubi per scripturam de sententia non apparet.
• CAP. XLIV. Publicatis attestationibus possunt produci testes super eodem articulo, vel directe contrario, qui prius fuerunt producti in iudicio summario seu extra iudicium. H. d. secundum notabiliorem intellectum, non ponendo aliquam specialitatem in causa matrimoniali. Et tunc expone textum in fin. ibi, in hoc casu; scilicet quum testes alias producti reproducantur. Panorm.
• CAP. XLV. Excommunicari possunt qui partem impediunt in testibus producendis et denunciandi sunt testes non teneri iuramento de veritate non dicenda. Et si consauguinei impediunt testes actoris de veritate non dicenda, punitur reus, de cuius voluntate hoc fieri praesumitur.
• CAP. XLVI. Qui testificata non didicit, nec renunciavit testibus producendis, super antiquis articulis seu capitulis testes etiam alias productos producere potest.
• CAP. XLVII. Ponit concilium duodecim, sine quibus ad probandam consanguinitatem in causa matrimoniali, non valet testimonium de auditu. H. d. summando generaliter.
• CAP. XLVIII. Post publicationem ad petitionem producentis interrogari non debent testes, nisi quando dolo vel negligentia examinatorum super omnibus capitulis interrogati non fuerunt.
• CAP. XLIX. Testes probatorios et roprobatorios probatoriorum reprobare licet; sed reprobatorios reprobatorium non licet.
• CAP. L. Attestationes receptae per arbitrum fidem faciunt in iudicio, si testes mortui sunt; si vivunt, est in optione illius, contra quem testes producti sunt, an velit attestationes recipere, an testes de novo deponere. Et adde: etiamsi attestationes publicatae sunt. Et hoc ultimum non. est in I. fin. C. eod., ubi ponitur casus huius decret.
• CAP. LI. Non creditur testi etiam religioso, qui sine iuramento deponit.
• CAP. LII. Diligenter et sigillatim examinandi sunt testes. Supple: etiamsi agitur de vita et miraculis alicuius canonizandi. Abbas.
• CAP. LIII. Iterum examinandus est testis, qui obscure deposuit. Supple tu: ex iudicis officio.
• CAP. LIV. Perseverans in crimine, etiam in civili repellitur a testimonio; emendatus vero, non infamis, admittitur in civili, et etiam criminali mota civiliter. Fallit in periuro, qui in criminali repellitur.
• CAP. LV. Quarta productio non est danda sine solennitate legali, de qua hic.
• CAP. LVI. Accusatus criminaliter non admittitur in testem contra alium in causa criminali sua accusatione pendente, nisi in exceptis criminibus.

TITULUS XXI. DE TESTIBUS COGENDIS VEL NON.

• CAP. I. In causa civili monendi et inducendi testes sunt ad testificandum, et, si se subtrahant odio, gratia etc., compelluntar.
• CAP. II. Ubi testimonium est necessarium, compellendi sunt testes ad illud ferendum, etiam per suspensionis, excommunicationis et depositionis sententiam.
• CAP. III. Testis, qui timore adversae partis se subtrahit, testificari compellitur, adde: etiam in criminali, secundum communem intellectum, et sic aliquid additur ad c. 1. supr. eod. et c. Dilectorum. infr. eod.
• CAP. IV. Compelluntur testes etiam in criminali, quos accusatus malitiose accusatori subtraxit. Hoc dicit secundum verum et communem intellectum. Abbas.
• CAP. V. Si res aliter probari non potest, etiam in causa criminali compellendi sunt testes. H. d. secundum lecturam notabiliorem.
• CAP. VI. Super consanguinitate probanda cogendi sunt testes. Ita communiter summatur. Sed Panorm. non placet hoc summarium, et ideo summat, sicut c. 1. supra eod.
• CAP. VII. Testis synodalis, qui coram ordinario super matrimonio deposuit, non compellitur iurare super eo coram delegato; hoc primo. Propter supervenientem infamiam a testimonio repellitur; hoc secundo. Potest tamen, si erraverit, in continenti, non ex intervallo, dictum suum corrigere. Hoc tertio.
• CAP. VIII. Quum de fama vel vitio falsitatis inquiritur, cogendi sunt testes. Hoc dicit secundum Ioan. Andr., sed secundum Panorm. nimis restringit textum.
• CAP. IX. Testes, qui se subtrahunt, etiam in criminali cogendi sunt.
• CAP. X. Non summatur propter varietatem lecturarum, nec etiam dividitur.
• CAP. XI. Ad detegendam veritatem coniurationis coguntur socii, etiam iurati.

TITULUS XXII. DE FIDE INSTRUMENTORUM.

• CAP. I. Instrumenti exemplum non solenniter sumptum fidem non facit absque originali. H. d. secundum ipsius mentem.
• CAP. II. Corruit instrumentum, si testes inscripti decesserint, nisi sigillum habeat authenticum, vel a notario sit confectum.
• CAP. III. Rescriptum apostolicum propter rasuram in loco non suspecto non censetur vitiosum. H. de secundum mentem.
• CAP. IV. Redarguenti privilegium de falso, iudex faciet illud exhiberi coram iudice et paucis, et in loco congruo et securo, et interim stabitur sententiae latae per illud.
• CAP. V. Instrumentum vel privilegium, quo quis utitur coram iudice, adversario integraliter legi non debet, sed solum illud capitulum, de quo agitur, edi debet.
• CAP. VI. Instrumentum publica manu non confectum, habens sigillum, cuius literae non sunt legibiles vel scripturae deletae, vel enormem patitur fracturam, non probat. Hoc dicit, prout magis facit ad titulum. Et est casus quotidianus et notabilis pro istis sigillis antiquis. Panorm.
• CAP. VII. Non valent literae super absolutione voti per cruce signatos impetratae tacita veritate vel expressa falsitate.
• CAP. VIII. Si de extravaganti dubitatur, an decretalis sit authentica, aut est iuri consona, et tunc iudicatur secundum illam; aut dissona, et tunc Papa consulitur.
• CAP. IX. Post publicatas attestationes usque ad conclusionem possunt instrumenta produci. Hoc primo. Consuetude loci facit instrumentum authenticum. Hoc secundo.
• CAP. X. Falsitas instrumenti, vel quod deest instrumento, probari potest per testes.
• CAP. XI. Defectus literae non vitiat rescriptum.
• CAP. XII. Licito appellatur a iudice, qui parti hoc petenti non facit edi communia instrumenta.
• CAP. XIII. Scripturae contrariae ab eodem productae fidem non faciunt.
• CAP. XIV. Si in instrumento debiti exprimitur causa, condemnatur debitor, nisi probet indebitum. Si non exprimitur, nccesse est, ut creditor probet, id fore debitum.
• CAP. XV. Auctoritate ordinarii potest notarius tabellionis mortui notas in publicam formam redigere.
• CAP. XVI. Instrumentum exemplatum per tabellionem auctoritate ordinarii, eandem vim habet cum originali.

TITULUS XXIII. DE PRAESUMPTIONIBUS.

• CAP. I. Sicut manifesto nocens est poenae obnoxius, ita et occultus, licet postea dicat, se ioco fecisse.
• CAP. II. Ex violenta praesumptione fertur definitiva. Et est casus notabilis.
• CAP. III. Conversatio in adolescentia facit praesumptionem in senectute.
• CAP. IV. Praesumitur contra illum, qui dilationibus subterfugit iudicium.
• CAP. V. Qui ex duobus illatis alterum negat, reliquum affirmare praesumitur.
• CAP. VI. Ex praeteritis praesumitur circa futura.
• CAP. VII. Ex vicinitate praesumitur notitia facti loci vicini.
• CAP. VIII. Praesumitur factum notum in vicino loco, quod est notum in remoto.
• CAP. IX. Ex praeteritis praesumitur circa futura.
• CAP. X. Efficacior probatio requiritur ab eo, qui probare vult illud, quod non est verisimile.
• CAP. XI. Per cohabitationem diutinam et famam de matrimonio et contractibus matrimonialibus ac alia adminicula probatur matrimonium. Panorm.
• CAP. XII. Per violentam praesumptionem probatur carnis copula.
• CAP. XIII. Idem dicit, ut praeced. cap.
• CAP. XIV. Propter praesumptionem etiam vehementem non debet quis de gravi crimine condemnari.
• CAP. XV. Non praesumitur incontinens in senectute, qui in iuventute continuit, maxime si est literatus.
• CAP. XVI. Is, pro quo beneficiando scribitur cum clausula, si idoneus fuerit, non tenetur probare se idoneum, quum idoneus praesumatur.

TITULUS XXIV. DE IUREIURANDO.

• CAP. I. Agi potest ad relaxationem iuramenti, cuius implementum turpitudinem continet ex parte suscipientis. H. d. quoad intellectum, et est casus notabilis. Abbas.
• CAP. II. Non valet iuramentum praestitum a praelato de non repetendis rebus ecclesiae. Vel sic: a iuramento meticuloso fit absolutio per iudicem ecclesiasticum.
• CAP. III. Non deierat qui iuramenti implementum in melius commutat, et non adstringitur quis iuramento ad implendum quod iuravit, si ab alia parte non impletur, cuius respectu praebuit iuramentum.
• CAP. IV. Ponitur forma iuramenti septem capitula continens, secundum quam iurant Papae episcopi; sed hodie omnes recipientes dignitatem a Papa sibi iurant. Hoc sit pro summario et divisione.
• CAP. V. Non tenetur clericus episcopo suo obedientiae iuramentum praestare, nisi ratione administrationis sibi concessae.
• CAP. VI. Qui se obligavit ad usuras solvendas, solvere non cogitur, nisi iuraverit; quo casu cogitur, sed repetit.
• CAP. VII. Debitor, qui iuravit, creditori nullum gravamen super re pignorata inferre, donec solverit debitum, non auditur repetens pignus, volendo compensare fructus in sortem; sed debet prius debitum integraliter solvere, et demum rem cum fructibus inde perceptis exposcere. H. d. et est casus notabilis.
• CAP. VIII. Si iuramentum per metum extortum servari potest sine interitu salutis aeternae, servandum est; ecclesia tamen Romana consuevit a tali iuramento absolvere.
• CAP. IX. Monachi, qui pro debito monasterii iurant stare in obstagio, et fideiussores, qui iuraverunt creditorem indemnem servare, iuramenta servare coguntur.
• CAP. X. Periurus est et ab ecclesia removendus qui non necessitate, sed voluntate venit contra licitum iuramentum.
• CAP. XI. Si praesentatus iurat praesentanti de antiquo censu augendo, et postea contrarium iurat instituenti, valet secundum, et non primum; tamen ab ecclesia removetur.
• CAP. XII. Episcopi de periurio gravius quam alii sunt puniendi. H. d. – §. 1. Illicitum est iuramentum de non praebendo subsidium coniuncto. H. d.
• CAP. XIII. Non valet iuramentum monachi claustrum abiurautis, et sibi de hoc gravis poenitentia imponitiur.
• CAP. XIV. Vasallus, qui iuravit praelato, successoribus iurare non cogitur.
• CAP. XV. A iuramento per metum extorto ecclesia solet absolvere, et eius transgressores ut peccantes mortaliter non puniuntur.
• CAP. XVI. Si is, cuius mandato stare iuravi, aliquid inihi praecipit contra iuramentum per me prius licite factum, illud servare non teneor. H. d. Inhaerendo verbis literae.
• CAP. XVII. Qui iuravit ecclesiam defendere, et requisitus sine iusta causa recusat, periurus est, nec eum defendit appellatio.
• CAP. XVIII. Iurans scienter illicitum, non indiget absolutione, sed tenetur illud non observare. Si vero iuravit ignoranter, debet illud observare, si aliquo licito modo est observabile. Si autem iuravit licitum quod putabat illicitum, debet observare iuramentum, sed de animo depravato aget poenitentiam.
• CAP. XIX. Non valet iuramentum praestitum in praeiudicium iuris superioris.
• CAP. XX. Iurans usuras non repetere, potest iuramento non obstante ex nova causa repetere. H. d. secundum intellectum notabiliorem.
• CAP. XXI. Iuramentum generale debet ita intelligi, si fieri potest, ut non obviet iuri; alias tanquam temerarium non obligat contra iuris observantiam.
• CAP. XXII. Si unum iuramentum uni debitum alteri praestatur, illicitum est, et eo non obstante cui debetur praestandum est.
• CAP. XXIII. Qui iuravit stare mandato alicuius, non tenetur parere, si praecipit illicita, ut quod filium exheredet, vel uxorem abiuret.
• CAP. XXIV. Ex causa levi et temeraria coniuges etiam quoad torum et mutuam cohabitationem se separare non possunt, etiam cum iuramenti interpositione.
• CAP. XXV. Is, qui iuravit cum muliere contrahere, propter supervenientem fornicationem vel deformitatem eam repellere potest; propter praecedentem non. H. d. – (Illud autem etc.:) Si vir iuravit non accusare uxorem, temerarium est iuramentum. Sed si specialiter de adulterio hoc iuravit, denunciare poterit; sed accusare non debet.
• CAP. XXVI. Licite ex causa necessaria etiam per religiosos iuratur.
• CAP. XXVII. Iuramentum contra utilitatem ecclesiasticam praestitum non tenet.
• CAP. XXVIII. Iuramentum praestitum super actu a lege infirmato principaliter favore iurantis, licet secundario in favorem publicum, necessario est observandum, si non vi, nec dolo fuit praestitum, et in alterius praeiudicium principaliter non redundat. H. d. multum singulariter considerata medulla capituli.
• CAP. XXIX. Movens bellum iniustum compellitur restituere, quae per violentiam occupavit, et eos absolvere, a quibus indebite iuramenta extorsit. H. d. usque ad vers.: Iuramentum. – §. 1.: Non adstringitur quis iuramento ad implendum quod iuravit, si ab alia parte non impletur, cuius respectu praestitum est iuramentum.
• CAP. XXX. Clerici non habentes temporalia a laicis non tenentur eis praestare iuramenta fidelitatis.
• CAP. XXXI. Qui iurat non esse contra aliquem, potest in causis propriis et ecclesiae suae esse contra eum. H. d. secuudum intellectum glossae.
• CAP. XXXII. Quum agitur de usuris, potest iudex in qualibet parte litis ex officio suo deficientibus probatiouibus exigere a partibus iuramentum de veritate dicenda. Et eadem ratione idem in qualibet causa, in qua imminet peccatum. H. d. secundum Panormitanum.
• CAP. XXXIII. Si positus in dignitate alienat bona dignitatis, non valet alienatio; et ipsemet revocare debet, non obstante iuramento de non revocando; maxime, si prius iurat non alienare. H. d. secundum verum intelleutum Panormitanus.
• CAP. XXXIV. Si mulier iuravit, aliquem esse suum maritum, et succubuit, quia aliter non probavit, non datur, nec denegatur ei licentia cum alio contrahendi.
• CAP. XXXV. Qui iuravit servare statuta edita, et postea per illud iuramentum aliter non iurando promisit servare edenda seu postea edita, non tenetur ex iuramento ad noviter edita. H. d. secundum verum intellectum.
• CAP. XXXVI. Iuramentum litis decisorium a iudice delatum, sine iusta causa recusari non potest; delatum vero a parte licite recusatur et refertur; in actione tamen famosa non licet reo referre. Hoc dicit, usque ad §. Sane. – §. 1. Actore ninil probante reus est absque omni onere absolvendus; si vero praesumptio est pro eo, defertur reo iuramentum vel ipsi actori, consideratis personarum et causae circumstantiis. H. d.

TITULUS XXV. DE EXCEPTIONIBUS.

• CAP. I. Si testis de crimine contra eum excepto convincitur, vel alias convictus apparet, repellitur a testimonio; sed de crimine non punitur, si non tangit negotium principale.
• CAP. II. Reo excipiente de excommunicatione contra actorem, non obstat communionis replicatio.
• CAP. III. Habens plura beneficia contra alium de pluralitate non excipit. H. d. Ioan. Andr.
• CAP. IV. Iudex statuere debet terminum ad omnes dilatorias proponendas, post quem excipientem non audiet, nisi in tribus casibus hic exceptis.
• CAP. V. Excommunicatus excipere, appellare, et omnem defensionem facere potest; sed reconvenire non potest.
• CAP. VI. Excipiens non videtur fateri ea, quae in exceptione includuntur, et exceptio falsi potest etiam post sententiam opponi.
• CAP. VII. Si exceptio iurisdictionis exclusiva, propter quam fuit appellatum, probatur vera, iudex appellationis non debet de principali cognoscere, sed supersedere. H. d. intelligendo, quod isti erant iudices appellationis, et est notabilis intellectus. Panorm.
• CAP. VIII. Pro defensione suae ecclesiae potest quis opponere exceptionem excommunicationis, periurii, vel aliam legitimam exceptionem, nec per replicationem excommunicationis vel periurii repelli potest.
• CAP. IX. Si per exceptionem suspensionis, contra quam replicatur de nullitate, ordinatio ecclesiae retardatur, fit absolutio ad cautelam.
• CAP. X. Excommunicationis exceptione non obstante, valet rescriptum impetratum in causa appellationis, licet de excommunicatione lata post appellationem a gravamine non faciat mentionem. Hoc dicit, et secundum hoc est casus notabilis et singularis, per quem forte posset colligi una regula, quod de innovato post appellationem etiam ab interlocutoria non est necesse in rescripto facere mentionem. Panorm.
• CAP. XI. Per exceptionem excommunicationis a prosecutione appellationis etiam originalis actor repelli non debet. H. d. et est casus singularis, quatenus dicit de actore.
• CAP. XII. Reus in qualibet parte litis excommunicationem contra actorem obiiciens auditur, et, si malitiose distulerit, in expensis condemnatur, et dato, quod non excipiat, ipse iudex publice excommunicatum repellet.
• CAP. XIII. Non competit exceptio rei iudicatae reo absoluto, quia non possidebat.
• CAP. XIV. Valet rescriptum impetratum ab excommunicato super prosecutione appellationis, licet de excommunicatione non fecerit mentionem.

TITULUS XXVI. DE PRAESCRIPTIONIBUS.

• CAP. I. Episcopus contra episcopum locum per se conversum ad fidem praescribit triennio, sed, quum vacat ecclesia vel est in schismate, non praescribitur contra ipsam.
• CAP. II. Duobus modis summatur, primo sic: Taciturnitas praelati non nocet ecclesiae, donec sit praescriptum. Secundo sic: In rebus invasis non currit praescriptio. Ioan. Andr.
• CAP. III. Per quietam et sinceram possessionem triginta annorum praescribit ecclesia rem privati. H. dicit, prout loquitur in praescriptione ecclesiae active, et iste intellectus tenendus est.
• CAP. IV. Quarta decimarum et funeralium praescribitur contra episcopum, si quadraginta annorum spatio non solvatur, et cathedralis ecclesia interim non vacavit.
• CAP. V. Possessor malae fidei non praescribit.
• CAP. VI. Una ecclesia in parochia alterius quadraginta annorum spatio decimas praescribit.
• CAP. VII. Laici spiritualia possidere non possunt; ergo et per consequens nec praescribere. H. d. et quotidie allegatur.
• CAP. VIII. Si contra praescriptionem XL. annorum, quae sola currit contra ecclesiam, opponatur interruptio, uterque probabit.
• CAP. IX. Fines praediorum ecclesiasticorum quadraginta annorum spatio praescribuntur.
• CAP. X. Tempore hostilitatis non currit praescriptio.
• CAP. XI. Procurationes, quae debentur legatis et nunciis apostolicae sedis, praescribi non possunt.
• CAP. XII. Subditus non praescribit obedientiam contra praelatum.
• CAP. XIII. De iuribus ad Romanam ecclesiam spectantibus currit sola centenaria praescriptio.
• CAP. XIV. De centenaria praescriptione, quae solum currit contra Romanam ecclesiam, tempora schismatum deducantur.
• CAP. XV. Praelatus inferior potest praescribere in certis ecclesiis suae dioecesis totum ius episcopale; subducitur tamen de praescriptione tempus, quo vacavit ecclesia cathedralis.
• CAP. XVI. Non potest subditus contra superiorem visitationem aut procurationem ratione visitationis debitam in se ipso praescribere, quamvis alius in personam alterius praescribere posset utramque.
• CAP. XVII. Qui alieno nomine possidet, non praescribit; nec etiam is, qui proprio nisi habeat bonam fidem et iustum titulum, si praesumptio est contra eum. Hoc dicit secundum Ioan. Andr. addita suppletione Panormitani.
• CAP. XVIII. Abbas in capellis praescribere potest iura episcopalia; obtinet tamen in his solis, quae praescripsit. H. D. quoad titulum.
• CAP. XIX. Qui praescriptione completa privilegium contrarium impetrat, et utitur illo, praescriptioni, renunciat. Si praescriptio non erat completa, malam fidem habet, et ideo non praescribit.
• CAP. XX. Non in foro canonico nec civili valet praescriptio cum mala fide.

TITULUS XXVII. DE SENTENTIA ET RE IUDICATA.

• CAP. I. Sententia lata contra leges vel canones non tenet, nec ab ea opus est appellare. Panorm.
• CAP. II. Lites debent celeriter terminari.
• CAP. III. Sacerdos sine iusta causa non est deponendus.
• CAP. IV. Iuste quis petit sententiam a Papa confirmari, si iuste et rationabiliter fuit lata.
• CAP. V. Iudex deputatus super exsecutione sententiae, admittit exceptionem fraudis seu nullitatis sententiae, non ad effectum, ut super ea pronunciet, sed ut negotium ad superiorem, qui iudicavit, transmittat, si illam probabilem repererit. H. d. notabiliter.
• CAP. VI. Non sufficit reo damnato ad traditionem possessionis tradero pignus pro ipsa possessione.
• CAP. VII. Sententia lata contra matrinionium nunquam transit in rem iudicatam; unde quandocunque revocatur, quum constat de errore.
• CAP. VIII. Retractatur sententia praetextu iniquae consuetudinis lata contra ecclesiam.
• CAP. IX. Sententia iniqua retractatur per superiorem; licet causa fuerit appellatione remota commissa. Si autem continet manifestam iniquitatem, est nulla. H. d. intelligendo, quod ponat duos casus.
• CAP. X. Sententia lata contra absentem non contumacem in causa matrimoniali non valet. H. d. intelligendo, qnod haec mulier non fait contumax. Panorm.
• CAP. XI. Sententia divortii in causa matrimoniali rite lata, ad solum coniugis confessionem asserentis contrarium non revocatur, sed interim ei statur, donec legitime de contrario doceatur. Ita summatur, ut aliquid de novo afferat, Panorm.
• CAP. XII. Si Papa contra pronunciationem suam confert beneficium, hoc tacito subreptitia dicitur collatio, et non tenet.
• CAP. XIII. Valet sententia contra ius litigatoris lata, si sub ea infra X. dies non fuerit appellatum. Vel sic aliter: Per sententiam, a qua non fuit appellatum, potest ecclesia subiici praelato inferiori episcopo, seu ad aliam ecclesiam pertinere.
• CAP. XIV. Sententia contra actorem lata, nihil iniqui continens, venit in causa appellationis confirmanda, licet per attestationes videatur pro actore fuisse probatum, dummodo pro sententia concurrant praesumptiones. De quibus hic in litera, et secundum hunc intellectum est hic casus singularis valde.
• CAP. XV. Si sententia praecipit aliquid fieri ad certum terminum, tempus decendii ad appellandum currit a tempore sententiae, non autem a die finiti termini. Hoc primo. Quadrimestre tempus, quod a lege datur condemnatis in personali, potest a iudice ex causa arctari, et sponte terminum arctatum recipiens non potest post decendium appellare, licet non constet, iudicem ex causa terminum abbreviasse. Hoc secundo. Ab exsecutione sententiae non appellatur, nisi in exsecutione modus excedatur. Hoc tertio d. evacuando medullam cap. secundum Panorm.
• CAP. XVI. Sententia potest probari per testes; licet non deponant de causis, quae solent iudicem movere ad sententiandum.
• CAP. XVII. Ab eadem sententia potest appellare nedum reus victus, sed etiam tertius, cuius interest; et poterit sententia quoad reum nil de suo iure docentem confirmari, respectu vero tertii rationabiliter appellantis infirmari.
• CAP. XVIII. Si citatus ad sententiam ex legitima causa iudici ignota non comparuit, tenet sententia eo absente lata, sed retractatur eo probante legitimam absentiae causam. Si vero impedimentum probatur non plene, non retractatur sententia, nisi prius doceat de ipsius iniquitate. H. d. et est verus et not. intellectus secundum Panorm., quem alii doctores non dare dilucidarunt.
• CAP. XIX. Papa in sententiis, quas profert, ordinem iuris servat.
• CAP. XX. Secunda sententia, in diversa instantia contra primam lata, tenet mero iure; nec debet infringi, etiamsi sit iniusta, ex quo ab ea non fuerit appellatum; praesertim si prima sententia secundis iudicibus non fuit ostensa. H. d. Panorm.
• CAP. XXI. Tenet sententia contra privilegium ostensum vel non ostensum, si ab ea non fuerit appellatum vel supplicatum.
• CAP. XXII. Sententia, a qua fuit appellatum, retractatur, si constat, testes, ad quorum dicta tantum lata fuit, conspiratores fuisse, et contradicente parte receptos.
• CAP. XXIII. Damnatus in actione iniuriarum infamis est, et per Papam potest famae restitui. H. d. prout communiter summatur.
• CAP. XXIV. Revocata sententia propter defectum iurisdictionis, ut, quia unus ex iudicibus publice excommunicatus erat, vel propter iuris ordinem non servatum, iterum de principali quaeritur.
• CAP. XXV. Res inter alios iudicata aliis non nocet. Fallit in eo, qui passus est illum litigare, cui secundo loco competebat actio vel defensio, vel a quo causam in iure iudicato habuit.
• CAP. XXVI. Si duo ordinarii pronunciant contraria, tenet sententia pro reo. Fallit in quatuor casibus hie contentis, et similibus. Si vero delegati discordant, delegans est adeundus; si arbitri, neutra tenet.

TITULUS XXVIII. DE APPELLATIONIBUS, RECUSATIONIBUS, ET RELATIONIBUS.

• CAP. I. Collatio beneficii facta post appellationem ex probabili et verisimili causa interpositam est ipso iure nulla.
• CAP. II. Appellatio generalis respectu causae non valet.
• CAP. III. A correctione legitima non appellatur, nisi modus excedatur. H. d. inspecta mente literae.
• CAP. IV. Si appellans infra terminum, a iudice, a quo appellavit, vel a se ipso statutum, appellationem non prosequitur, sententiae vel iudicio illius stare compellitur.
• CAP. V. Appellans ad prosequendum habet annum, et ex causa biennium, nisi iudex moderetur. Et si infra id tempus non prosequitur, rata manet sententia, vel redit ad primum, si ante sententiam appellavit. H. d. – §. 1. Qui de crimine impetitur, appellare potest, nisi sit notorium. Hoc dicit.
• CAP. VI. Coram iudice, a quo appellavi in una causa, possum in alia conveniri, nisi eum recusem ut suspectum.
• CAP. VII. Si a iudice inferiori unus appellat ad Papam, alius ad inferiorem, tenetur appellans ad Papam comparere ad citationem iudicis inferioris, saltem allegaturus appellationem suam; alias valebit processus a minori, nisi sciverit appellationem interiectam ad Papam. – §. 1. A civili iudice, qui non est de temporali iurisdictione ecclesiae, non appellatur ad Papam. H. d. usque ad finem.
• CAP. VIII. Lapsus biennii non praeiudicat appellanti, quo minus ex causa legitima audiatur, saltem per beneficium restitutionis in integrum. H. d. secundum uberiorem intellectum.
• CAP. IX. Si reus post citationem vel notitiam literarum ivit ad curiam, delegatus in causa procedat; alias non. Hoc dicit, cum c. Suggestum infra. eod.
• CAP. X. Supersedetur propter articulum, in quo appellatum est, etiam super principali causa, si sine illo articulo expediri non potest. H. d. inhaerendo literae. – §. 1. Non obstante appellatione, ex falsa causa interposita, potest iudex ad ulteriora procedere. H. d.
• CAP. XI. Etiam pro minoribus seu levioribus causis appellari potest.
• CAP. XII. Secundum canones appellatur etiam ante sententiam; secundum leges non, nisi in quibusdam casibus. Hoc primo. Et appellatio et recusatio aequiparantur in hoc, quia, sicut in appellatione requiritur causa rationabilis, ita et in recusatione. Hoc secundo. Et tempus assignatum iudici ad causam decidendam incipit currere a tempore praesentationis rescripti. Hoc tertio secundum verum intellectum.
• CAP. XIII. Conventus super iniuria clerici vel super adulterio appellare potest, nisi sit notorius. H. d. cum c. sequ.
• CAP. XIV. Summatum est supr. cap. proximo.
• CAP. XV. Hoc cap. summatum est supr. eod. cap. Meminimus.
• CAP. XVI. Excommunicatus pendente cognitione appellationis absolvi potest ad cautelam, et, si apparet eum legitima appellasse, non punitur pro eo, quod interim celebravit divina.
• CAP. XVII. Si appellans turbatur in possessione, super qua fuit appellatum, iudex a quo potest illam possessionem sibi reformare, appellatione in suo statu permanente. H. d. secundum communem intellectum.
• CAP. XVIII. Generalis et vaga appellatio respectu cuiuslibet gravaminis non valet, sed restricta ad certam causam. Sic.
• CAP. XIX. Appellatio frivola non excusat inferiorem, quo minus teneatur obedire superiori, et ut de contemptu puniatur, nisi innocentiam suam aliter purget. H. d. et est casus notabilis in eo, quod dicitur, istum esse puniendum.
• CAP. XX. Si mandatum factum ei, qui iuravit stare iudicio ecclesiae, excedit limites iuramenti et licitae promissionis, appellare poterit; alias secus. H. d. compendiose. Abb.
• CAP. XXI. Summa ut supr. cap. proximo.
• CAP. XXII. Appellans ab ordinario postea de delicto ab eo commisso puniri potest per ipsum ordinarium. H. d., sed supple ad textum, idem esse de antea commissis, si nunc de illis accusatur, ut cap. Ad haec 1. supr. eod. et cap. Proposuit. infra eod.
• CAP. XXIII. Qui non detulit appellationi sui adversarii, de sua posteriori circa idem contra eum excipere nequit.
• CAP. XXIV. Appellans ab ordinario in una causa, in aliis coram eo respondere tenetur, potest tamen eum recusare ut suspectum, nisi conveniatur de crimine manifesto, et in quo non cadit excusatio nec suspicio, ut quia imponitur poena iuris surgens ipso facto. H. d. secundum intellectum.
• CAP. XXV. Absolvitur excommunicatus cautione recepta, licet adversarius vel excommunicator, ne absolvatur, appellet. H. d. secundum unum intellectum, quem tamen oportet limitare, quando excommunicatio non fuit lata pro manifesta contumacia vel offensa, quia tunc non debet absolvi, nisi satisfactione praecedente, ut in cap. Ex parte 1. infra, de verb. signif.
• CAP. XXVI. Praelatus subditum suspendere vel excommunicare non debet, nisi monitione praemissa, nec subditus contra disciplinam ecclesiasticam appellare potest, maxime si est religiosus. Et iudex a quo praefigit terminum appellanti ad appellationem prosequendam, infra quem si non prosequitur, iudex a quo reassumit iurisdictionem. Appellans vero non prosequens appellationem suam, condemnatur in expensis, appellato hoc prosequenti.
• CAP. XXVII. Iudex a quo non obstante appellatione cognoscit de causa, si appellans non prosequitur. Hoc primo. Et iudex, ut suspectus recusatus, potest alteri causam committere. Hoc secundum.
• CAP. XXVIII. Si canonicus ad residentiam monitus appellat, statuitur sibi terminus ad appellationem prosequendam, et interim deservitur beneficio per vicarium de fructibus beneficii sustentandum. Et si appellationem non prosequitur, vel residentiam non facit, privatur praebenda.
• CAP. XXIX. A iudice iurisdictionem exsequente non appellatur.
• CAP. XXX. Qui ante citationem vel notitiam literarum misit nuncium ad Papam, appellare potest, ne delegatus procedat, secus si post.
• CAP. XXXI. Qui non detulit appellationi interpositae ad Papam, mittitur cum literis ordinarii ad curiam puniendus.
• CAP. XXXII. Contra constitutiones regulares appellatio religiosum non defendit.
• CAP. XXXIII. Iudex a quo potest praefigere terminum appellanti ad prosequendam appellationem, quo lapso reassumit iudex iurisdictionem.
• CAP. XXXIV. Si praecedente gravamine quis submittit se protectioni superioris, habetur pro appellante, dummodo servaverit ea, quae in appellatione sunt necessaria.
• CAP. XXXV. Causa non est ad iudicem a quo remittenda appellatione adhuc non iustificata, nisi de partium consensu.
• CAP. XXXVI. Delegatus etiam datus cum clausula “appellatione remota” recusari potest, si est consanguineus impetrantis, vel si fuit advocatus eius in illa causa.
• CAP. XXXVII. Sententia interdicti non suspenditur per appellationem sequentem.
• CAP. XXXVIII. Iudex appellationis remittit appellantem et causam ad priorem iudicem, nisi sibi constiterit a gravamine vel iniusta sententia fuisse appellatum.
• CAP. XXXIX. Si appellans, qui non prosequitur, redit ad iudicem a quo, et iterum gravatur, non obstante prima desertione potest iterum appellare. H. d. et est casus notabilis. Panormit.
• CAP. XL. Sententia excommunicationis, suspensionis vel interdicti lata sub conditione suspenditur, si ante conditionis eventum fuerit appellatum. H. d. inhaerendo verbis literae, ut sic satisfaciat cuilibet lecturae. Et est decisio subtilis et multum allegabilis.
• CAP. XLI. Si per rescriptum committantur plures articuli connexi, et in uno removeatur appellatio, intelligitur remota etiam in aliis. Hoc dicit. – §. 1. Causa suspicionis proponenda est coram iudice, qui recusatur, et probanda coram arbitris, H. d.
• CAP. XLII. Non tenetur iudex vel adversarius deferre appellationi, cui non detulit appellans.
• CAP. XLIII. Habet duos intellectus; secundum primum hoc intendit: Merus exsecutor non recusatur, nec ab eo appellatur, nisi modum excedat, maxime si est datus cum clausula: “appellatione remota.” Secundum alium intellectum h. d.: A iudice suspecto non receditur per appellationem, nisi modum excedat.
• CAP. XLIV. Si appellatio recipitur a iudice, vel approbatur a parte, terminus ad eam prosequendam praefixus obtinet vicem peremptorii, ut in absentem procedatur, ac si peremptorie fuisset citatus; nec talis terminus praeveniri poterit ab aliqua partium.
• CAP. XLV. Appellatione deserta per negligentiam appellantis, potest iudex ex officio procedere in casibus, in quibus eius officium exuberat. Et est casus valde notabilis.
• CAP. XLVI. Contra electum vel confirmatum, nullum aliud ius exspectantem, non admittitur regulariter exceptio vel appellatio, maxime frustratoria ad impediendum electionis vel confirmationis effectum; sed possessione habita poterit accusari vel denunciari. H. d. et secundum hoc est casus notabilis.
• CAP. XLVII. Appellari potest, si locus non tutus partibus assignatur, etiamsi sit scriptum appellatione remota.
• CAP. XLVIII. Licite appellat reus, si non auditur excipiens, procuratorem actoris non habere sufficiens mandatum, vel se prius conventum per alias literas, de quibus non fit mentio in secundis. Hoc dicit quoad titulum.
• CAP. XLIX. Licite appellat reus, si non auditur petens declarari rem petitam in libello.
• CAP. L. Iudex a quo non potest statuere terminum ad finiendam appellationem; quod si fecerit, intelligitur statuisse ad se praesentandum.
• CAP. LI. Qui extra iudicium appellat ex verisimilibus et probabilibus causis, ne in possessione molestetur, si postea spoliatur, restituitur ante omnia in statum, in quo erat tempore appellationis emissae. H. d. inhaerendo verbis literae, et ut mos geratur unicuique lecturae. Panormitan.
• CAP. LII. Itineris arreptio habet vim appellationis, si servantur ea, quae servari debent in appellatione. H. d. secundum unum intellectum intrinsecum.
• CAP. LIII. Per clausulam: “appellatione remota” inhibetur omnis appellatio, quae a iure non indulgetur expresse. Hoc dicit, usque ad §. Verum. – §. 1. Licet excommunicatus ab excommunicatione appellet, nihilominus denunciari potest, et beneficii reditibus spoliari. Hoc dicit.
• CAP. LIV. Si appellans ad superiorem comparet coram iudice inferiori super concernentibus ipsam appellationem, ipsi appellationi renunciare videtur. Si autem protestetur, quod propter hoc non intendit renunciare appellationi, tanquam contraria allegans non est audiendus, nisi notorium sit, actum illum esse iniustum, super cuius emendatione adivit inferiorem. H. d. et est bonus casus.
• CAP. LV. Per appellationem legitime interpositam principale cum accessoriis ad iudicem appellationis defertur, et sententiae excommunicationis et interdicti post appellationem latae non tenent.
• CAP. XLVI. Postquam Papa aliquam causam ad se revocat, non valet processus postea per minorem iudicem factus; sicut non valeret, si fuisset ab eo legitime appellatum. Hoc dicit, ut cuilibet lecturae satisfiat.
• CAP. XLVII. Si terminum appellationis prosequendae statutum ab homine altera pars praevenit, hoc tacito literas impetrando, literae non valent: sed terminum iuris etiam appellatus praevenire potest, dummodo nimium non praecurrat. Et ubi ex dilatione imminet periculum, etiam neutra parte prosequente potest iudex ad quem supplere, partes compellendo ad prosecutionem.
• CAP. LVIII. Altera parte contumaciter absente potest iudex appellationis etiam principale negotium definire, si post litem contestatam fuerit appellatum.
• CAP. LIX. Notabile et famosum capitulum, habens multa nova dicta utrumque ius limitantia; et h. d. in summa, inhaerendo simpliciter verbis literae: Appellans ante sententiam tenetur exprimere causam rationabilem coram ipso iudice a quo, nec admittitur exceptio, quod prius miserat nuncium ad sedem apostolicam, vel quod literas impetraverat, quae nondum sunt iudici praesentatae.
• CAP. LX. Si iudex, a quo est appellatum a gravamine, illud revocat, potest in principali causa procedere.
• CAP. LXI. Volens iudicem recusare, debet coram eodem suspicionis causam proponere, et eam coram arbitris communiter eligendis probare, qua non probata sua iurisdictione iudex utitur in principali; ea vero probata, remittit negotium ad superiorem, vel causam committit de recusatoris consensu. – (Porro etc.:) In notoriis non admittitur appellatio. In dubiis causa probabilis coram iudice est exprimenda, quae debeat legitima reputari, quam si non prosequitur, iudex a quo in causa procedat. Idem si prosequitur, et non probat. Haec autem constitutio non extenditur ad regulares. H. d.
• CAP. LXII. Si iudex confessionem advocati eadem die revocatam pro litis contestatione velit habere, vel processum a subdelegato subdelegati factum ratificat, licita appellatur.
• CAP. LXIII. Non sufficit appellanti docere, quod exceptionem legitimam et veram opposuit et appellavit, nisi doceat propter exceptionem admissam appellasse. H. d. et est casus not. et quotidianus.
• CAP. LXIV. Appellans, qui terminum appellationi praefigit, si mittit procuratorem ad impetrandum et contradicendum tantum, et appellatio fuit recepta a iudice, vel approbata a parte, adversario legitime prosequenti condemnatur in expensis. H. d. secundum communem intellectum, licet glossa aliud senserit.
• CAP. LXV. Ab eadem sententia ab eodem tertio appellare non licet.
• CAP. LXVI. Appellatio omisso medio iudice interposita causam non devolvit exceptione opposita. Hoc dicit secundum communem intellectum.
• CAP. LXVII. Si is, qui desiit esse tutor, nomine pupilli convenitur invitus, poterit appellare.
• CAP. LXVIII. Si iudex de iure dubitans vult consulere superiorem, debet consultationis copiam partibus edere; alias eius verbis consultationis fides non adhibetur.
• CAP. LXIX. Si ante litem contestatam circa principale negotium iudex aliquid innovat, vel diem assignatam sine causa praevenit, licite appellatur. Et si procurator datus ad impetrandum super appellatione non servavit formam mandati, auditur appellans etiam post annum.
• CAP. LXX. Capitulum famosum et multum allegabile, et h. d.: Ad iustificandam appellationem ex causa interpositam probare oportet causae veritatem coram iudice ad quem, nisi fuerit coram iudice a quo oblata et reiecta. H. d. singulariter usque ad §. Eidem. – §. 1. Si appellatio non fuit recepta a iudice vel approbata a parte, sufficit appellanti mittere procuratorem ad impetrandum et contradicendum, licet pars appellata sit parata in curia prosequi. H. d. usque ad §. Ille denique. Abbas Siculus. – §. 2. Ante inchoatam prosecutionem appellationis appellans potest, si vult, invito appellato petere, ut remittatur ad iudicem a quo; sed condemnabitur in expensis factis per partem adversam in illa appellatione. H. d. usque ad §. Sane. Abbas Siculus. – §. 3. Articulus appellationis interpositae a gravamine discutitur per iudicem ad quem, parte absente per contumaciam, etiam lite non contestata in appellatione vel principali causa. Hoc dicit, Abbas Siculus.
• CAP. LXXI. Clausula: “appellatione remota” in medio literarum posita respicit praemissa, quibus annectitur, non sequentia, nisi repetatur in fine literarum. Et hoc si negotia sunt separata.
• CAP. LXXII. Breve est, sed per alia verba sic summatur: Appellatio unius prodest alteri, si communi iure iuventur, et idem sit negotium, et eadem defensionis causa, et sint eadem sententia condemnati; alias secus.
• CAP. LXXIII. Iustus metus excusat adeo, quod non appellans habetur pro appellante, si fuerit protestatus, et appellationis causas duxerit exprimendas.

TITULUS XXIX. DE CLERICIS PEREGRINANTIBUS.

• CAP. UN. Contra peregrinantem seu proficiscentem ad sedem apostolicam non est aliquid innovandum.

TITULUS XXX. DE CONFIRMATIONE UTILI VEL INUTILI.

• CAP. I. De re scienter confirmata per Papam inferior iudex cognoscere non potest, nisi confirmatio non tenuerit, ut quia subreptitia, vel de re litigiosa. H. d. cum cap. sequenti.
• CAP. II. Idem dicit.
• CAP. III. Literae confirmationis super sententia, a qua erat appellatum, non valent, si appellatus malitiose praevenit appellantem; alias pendent, donec de appellatione cognoscatur.
• CAP. IV. Innovatio privilegii novum ius non tribuit, nec antiquum confirmat; sed, si quod competebat, conservat. Brevius sic potest summari: Innovatio privilegii non inducit confirmationem iuris in eo contenti.
• CAP. V. Non valet confirmatio, quam religiosus impetravit a Papa super temporali administratione seu prioratu, si tacuit se regularem. Si vero expressit, rescriptum praesumitur falsum, quia Papa non consuevit concedere. H. d. cum sequent.
• CAP. VI. Idem dicit, quod supra cap. proximo.
• CAP. VII. Sententia seu laudum contra formam iuris vel compromissi latum per arbitros, licet per Papam in forma communi fuerit confirmatum, non tenet.
• CAP. VIII. In confirmatione ex certa scientia dictio “sicut” ponitur causative; nec nocet, si verbum confirmationis praecedit tenorem connrmati.
• CAP. IX. Collatio ecclesiae alteri facta per legatum et per Papam confirmata ius dioecesani non laedit.