Decretalium  compilatio = Extravagantes (y III)
Gregorius IX

·  LIBER QUARTUS.

TITULUS I. DE SPONSALIBUS ET MATRIMONIIS.

• CAP. I. Matrimonium solo consensu contrahitur, nec invalidatur, si consuetudo patriae non servetur.
• CAP. II. Sponsalia de futuro dissolvuntur, si sponsi se dissolvunt, etiamsi fuerint iurata.
• CAP. III. Si maior septennio duxit in uxorem minorem septennio, et eam traduxit ad domum, oritur ex tali contractu publicae honestatis iustitia. H. d. inhaerendo literae. Panorm.
• CAP. IV. Ex sponsalibus, contractis cum consanguinea, oritur publicae honestatis iustitia.
• CAP. V. Si sponsus de futuro ante copulam ad remota se transfert, sponsa libere cum alio contrahit: si tamen per eam stetit, quo minus matrimonium perficeretur, sibi poenitentia imponitur.
• CAP. VI. Non omnis violentia impedit contractum matrimonii. H. d. quoad titulum.
• CAP. VII. Si aliqui, apti ad matrimonium, contrahunt per verba obscura, communem verborum intellectum sequi tenentur.
• CAP. VIII. Inter sponsam et consanguineos sponsi oritur impedimentum publicae honestatis, impediens et dirimens matrimonium inter eos contrahendum.
• CAP. IX. Si vir et mulier invicem promittunt, quod ab eo tempore se pro coniugibus habebunt, contractum est matrimonium de praesenti. H. d. et est casus notabilis.
• CAP. X. Qui iuravit cum aliqua contrahere, si non subest impedimentum, per censuram ecclesiasticam contrahere compellitur.
• CAP. XI. Per censuram ecclesiasticam pater compellitur restituere filio eius uxorem, quam iniuste detinuit vel detinet.
• CAP. XII. Dictum unius, asserentis impedimentum, impedit matrimonium contrahendum non iuratum.
• CAP. XIII. Si mulier invita cum aliquo contrahat, nec in eum postea consentiat, tenet matrimonium, si alteri postea nubit. Ita communiter summatur. Et secundum hunc intellectum esset hic casus apertus, quod matrimonium metu contractum esset ipso iure nullum. Hoc tamen clare non colligitur ex litera.
• CAP. XIV. Si timetur inferri violentia puellae, de cuius matrimonio agitur, debet iudex sibi providere locum tutum et honestum, donec causa terminetur. H. d. et est textus multum allegabilis.
• CAP. XV. Sponsalia de futuro, si secuta est copula, non solvuntur per sponsalia de praesenti; alias tenent sponsalia de praesenti, nisi per metum, qui potuisset cadere in constantem virum, contracta sint.
• CAP. XVI. Qui iuravit cum aliqua contrahere, si vult religionem ingredi, debet primo contrahere, ut iuramentum servetur, et ante copulam carnalem monasterium ingredi poterit.
• CAP. XVII. Qui iuravit cum aliqua contrahere, moneri potius debet, quam compelli, ut contrahat. H. d. inhaerendo literae.
• CAP. XVIII. Litispendentia super matrimonio non impedit secundum matrimonium contrahi, si primum erat nullum.
• CAP. XIX. Uxor, non certificata de morte viri, contrahere non potest, quamvis ignoret, quid sit de marito, qui longo tempore abfuit.
• CAP. XX. Contractus matrimonii cum peccatrice, volente se corrigere, proficit ad remissionem peccatorum.
• CAP. XXI. Matrimonium, per vim contractum, cohabitatione spontanea convalescit. H. d. et quotidie allegatur.
• CAP. XXII. Sponsalia de futuro, etiam iurata, solvuntur per secunda sponsalia de praesenti, non       autem per secunda de futuro.
• CAP. XXIII. Mutus et surdus, et omnes, qui non prohibentur, matrimonium contrahere possunt.
• CAP. XXIV. Furiosus matrimonium contrahere non potest.
• CAP. XXV. Solo consensu legitimo contrahitur matrimonium, sed verba requiruntur quoad probationem, et intellige: vel alia signa aequipollentia. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panormitanus.
• CAP. XXVI. Si alter contrahentium utitur verbis dubiis, animo decipiendi mulierem, et eam postmodum cognoscit carnaliter, iudicatur pro matrimonio in foro iudiciali; secus in poenitentiali. H. d. secundum verum et communem intellectum.
• CAP. XXVII. Ad denunciationem unius honesti viri, qui defert consanguinitatem, et de fama vel scandalo docet, impeditur matrimonium contrahendum.
• CAP. XXVIII. Mulieri, quae negat, se in matrimonium consensisse, non creditur marito probante contrarium; secus, si probat, se consensisse per metum, qui potest cadere in constantem virum.
• CAP. XXIX. In matrimoniis et sponsalibus debet esse libertas, unde in eis promissio poenae non obligat.
• CAP. XXX. Sponsalia de futuro transeunt in matrimonium per carnalem copulam subsecutam, sed non per nisum carnalis copulae tantum. H. d. cum c. fin. infra eodem.
• CAP. XXXI. Sponsalia de praesenti non solvuntur per sequens matrimonium, etiam carnali copula consummatum; sed sponsalia de futuro etiam iurata solvuntur per sequentia de praesenti.
• CAP. XXXII. Nisus ad copulam non facit sponsalia de futuro transire in matrimonium.

TITULUS II. DE DESPONSATIONE IMPUBERUM.

• CAP. I. Pater pro filio impubere sponsalia contrahit, pro pubere vero non, nisi consentiat.
• CAP. II. Impuberes ambo vel alter, nisi pro bono pacis, coniungi non debent.
• CAP. III. Puberes sunt quoad matrimonium, qui ex habitu corporis concipere et generare possunt.
• CAP. IV. Ex sponsalibus, contractis cum minore septennio, non oritur impedimentum publicae honestatis; secus, si cum maiore vel minore, consentiente post septennium. Et affinitas sequens dissolvit sponsalia praecedentia de futuro.
• CAP. V. Sponsalia, nulla ex defectu consensus, non creant publicae honestatis iustitiam: sponsalia vero aliqua sic, licet legitimo modo fuerint dissoluta.
• CAP. VI. Si impubes, desponsata et traducta, petit licentiam pubes facta alteri nubendi, non auditur, si vir iurat, se eam cognovisse; nec auditur, si nondum pubes, sed proxima pubertati probetur cognita. Et ex sponsalibus, contractis cum impubere maiore septennio, oritur publica honestas.
• CAP. VII. Si maiores septennio contrahunt sponsalia, neuter antepubertatem resilire potest. Hoc primo. Et ille, qui primo it pubes, alterum exspectabit. Hoc secundo. Quod si tempore contractus aliter erat pubes, non ille, sed alter factus pubes resilire potest. Hoc tertis.
• CAP. VIII. Impuberes, sponsalia contrahentes, ante pubertatem separari non debent, sed post pubertatem possunt, si contradicunt sponsalibus, nisi copula carnalis intervenerit.
• CAP. IX. Minores, apti ad matrimonium, ex contractu matrimonii obligantur, nisi violentia intercedat.
• CAP. X. Contractus ante pubertatem, etiam cum nisu carnalis copulae, non facit matrimonium.
• CAP. XI. Si maior invita contraxit sponsalia cum minore, non tenetur ipsum exspectare, donec veniat ad aetatem adultam.
• CAP. XII. Sponsalia, contracta cum minore septennio, per cohabitationem mutuam post septennium convalescunt, et inducunt publicae honestatis iustitiam; solvuntur tamen per matrimonium de praesenti.
• CAP. XIII. Accusari non potest matrimonium, quod non est, ut si cum minori septennio sit contractum; denunciari tamen potest impedimentum, ne contrahatur in posterum.
• CAP. XIV. Si quis per verba de praesenti contrahit cum impubere, in qua aetatem malitia non supplet, intelligitur non matrimonium, sed sponsalia contraxisse, etiamsi subarrhatio intercesserit.

TITULUS III. DE CLANDESTINA DESPONSATIONE.

• CAP. I. Pro clandestino matrimonio non praesumitur, sed illud alleganti incumbit onus probandi.
• CAP. II. Qui matrimonium clandestine contraxerunt, altero negante vel utroque, non apparente legitima exinde probatione, simul cohabitare ab ecclesia non compelluntur; et, si illud publicaverint, tanquam in conspectu ecclesiae factum comprobabitur, nisi rationabilis causa subsit, quae impediat. H. d. literae inhaerendo.
• CAP. III. Quum matrimonia suut contrahenda, debent per presbyteros in ecclesia edicta proponi, assignato termino, infra quem qui voluerit impedire impedimentum opponat, et, si probabilis coniectura fuerit de impedimento, interdicatur testimonium, donec de hoc cognoscatur. Hoc primo usque ad §. Si quis. – (Si quis etc.:) Si in gradu prohibito matrimonium clandestine vel contra interdictum, de quo supra, contractum fuerit, etiam per ignorantes de impedimento, nati ex illo matrimonio sunt illegitimi. Idem est, si ambo parentes sciunt impedimentum matrimonii, licet in conspectu ecclesiae contrahant. H. d. usque ad §. Sane. Abbas. – (Sane etc.:) Sacerdos, qui contempserit prohibere matrimonia interdicta, et quilibet clericus etiam regularis, qui interfuit, per triennium a beneficio suspenduntur, et, si culpa exegerit, etiam gravius puniuntur; ipsi etiam contrahentes contra hoc cap. etiam alias licite puniendi sunt, et idem in calumniose denunciantibus. H. d. usque ad finem. Abbas.

TITULUS IV. DE SPONSA DUORUM.

• CAP. I. Contrahens successive per verba de praesenti cum duabus, tenetur adhaerere primae. Si autem primo contraxit per verba de futuro, secundo per verba de praesenti, adhaerebit secundae.
• CAP. II. Ponit poenitentiam illius, qui alterius sponsam de praesenti sibi accepit in uxorem; nec       unquam in uxorem eam habere potest. H. d. iuxta literam.
• CAP. III. Sponsalia de praesenti non solvuntur per sequens matrimonium, etiam carnali copula consummatum.
• CAP. IV. Ei, qui appellat in causa matrimoniali, interdici debet, ne aliud matrimonium contrahat lite pendente, et si contraxerit, debet separari.
• CAP. V. Qui duas per verba de praesenti desponsat, primam desponsatam habebit in uxorem, etiamsi prius secundam cognoverit: nec valet contraria consuetudo. Et hoc ultimum additur ad cap. Licet supra eodem.

TITULUS V. DE CONDITIONIBUS APPOSITIS IN DESPONSATIONE VEL IN ALIIS CONTRACTIBUS.

• CAP. I. Defectus turpis conditionis, in contractu matrimonii appositae, non vitiat matrimonium,       sed vitiatur.
• CAP. II. Servus manumissus ea conditione, ut fiat monachus et monasterio serviat, alias in servitutem redeat, si, hoc acceptato, monachus factus sit, manumittentis voluntatem cogitur observare.
• CAP. III. Qui iuravit aliquam id uxorem accipere, si centum sibi donaverit, centum non datis, recipere non tenetur, nisi postea pure consenserit, vel eam cognoverit.
• CAP. IV. Res, donata ecclesiae sub modo, statim est ecclesiae, nec revocatur modo non servato,       nisi hoc in contractu sit expressum. H. d. secundum veriorem intellectum, et est textus multum notabilis, et valde allegabilis. Abbas.
• CAP. V. Contrahens matrimonium sub conditione non improbata non compellitur matrimonium       consummare ante conditionis eventum.
• CAP. VI. Qui sub honesta conditione sponsalia contrahit, et ante conditionis eventum desponsatam cognoscit, a conditione recedit.
• CAP. VII. Si in contractu matrimonii apponitur conditio turpis vel impossibilis, habetur pro non adiecta, nisi sit contra substantiam matrimonii, quia tunc vitiat contractum. H. d. hoc capitulum notabile et multum allegabile.

TITULUS VI. QUI CLERICI VEL VOVENTES MATRIMONIUM CONTRAHERE POSSUNT.

• CAP. I. Diaconus vel subdiaconus matrimonium contrahere non possunt et, si contraxerint, etiamsi sint facti irregulares, debent separari.
• CAP. II. Subdiaconus matrimonium contrahero non potest.
• CAP. III. Votum solenne impedit et dirimit matrimonium post contractum; votum simplex tantum impedit contrahendum, sed non dirimit post contractum.
• CAP. IV. Susceptio habitus professorum extra religionem a non habente potestatem incorporandi religioni, impedit in dubio matrimonium contrahendum, sed non dirimit contractum. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panormitanus.
• CAP. V. Votum castitatis de praesenti impedit matrimonium contrahendum; ecclesia tamen ex causa matrimonium contrahi quandoque permittit. H. d. inhaerendo literae.
• CAP. VI. Votum simplex impedit sponsalia de futuro, non autem dirimit matrimonium sequens; secus in voto solenni.
• CAP. VII. Votum solenne impedit et dirimit matrimonium post contractum.

TITULUS VII. DE EO, QUI DUXIT IN MATRIMONIUM QUAM POLLUIT PER ADULTERIUM.

• CAP. I. Si quis vivente uxore contrahit cum secunda hoc ignorante, prima mortua ad sui petitionem non separabitur a secunda.
• CAP. II. Si, vivente prima uxore et non cognita, quis contraxit cum secunda scienter, et eam cognovit, etiam mortua prima secundam habere non potest; secus, si prima erat non legitima uxor.
• CAP. III. Non potest quis cum illa contrahere, quam uxore vivente cognovit, si machinata fuit in mortem uxoris.
• CAP. IV. Qui, vivente uxore, etiam ab eo separata quoad torum, secundam consciam duxit uxorem, prima mortua separabitur a secunda; sed cum alia contrahere poterit.
• CAP. V. Qui vivente uxore legitima cum secunda contrahit adultera, etiam prima mortua separabitur a secunda, etiamsi longo tempore ei cohabitavit, et filios ex ea suscepit.
• CAP. VI. Si quis mortua uxore contrahit cum ea, quam vivente uxore sine fidei datione cognoverat, tenet matrimonium, dummodo in mortem defunctae neuter fuerit machinatus.
• CAP. VII. Si quis, vivente prima, secundam huius rei insciam duxerit uxorem, mortua prima licite remanet cum secunda, novo consensu interveniente.
• CAP. VIII. Contrahens cum secunda, vivente prima, quam tamen non cognovit nec ante contractum, nec post, mortua prima potest contrahere cum secunda.

TITULUS VIII. DE CONIUGIO LEPROSORUM.

• CAP. I. Lepra superveniens non dissolvit matrimonium, nec matrimonii effectum, ideo adinvicem maritali affectione coniuncti se tractare debent, aut ad perpetuam continentiam vovendam induci.
• CAP. II. Coniuges propter lepram separandi non sunt a coniugio, et contrahere possunt matrimonium, et invicem sibi reddere debitam tenentur.
• CAP. III. Sponsalia de futuro praecise non compellunt ad contrahendum matrimonium cum leproso, lepra post sponsalia superveniente.

TITULUS IX. DE CONIUGIO SERVORUM.

• CAP. I. Servus, contradicente domino, matrimonium contrahere potest; sed propter hoc non liberatur a servitiis domino debitis.
• CAP. II. Separatur matrimonium, quando liber ignoranter cum ancilla contraxerit, nisi postea hoc sciens illam cognovit.
• CAP. III. Si consuetudo est in loto, quod partus conditionem patris sequatur, natus ex libero et ancilla liber est, et ut liber matrimonium contrahit.
• CAP. IV. Si liber contraxit cum ancilla ignoranter, et, ex quo scivit, non consensit, separatur matrimonium, et cum aliis contrahere poterit.

TITULUS X. DE NATIS EX LIBERO VENTRE.

• CAP. UN. Natus ex libera vel liberta liber est.

TITULUS XI. DE COGNATIONE SPIRITUALI.

• CAP. I. Filii duorum compatrum, per quorum neutrum deventum est ad compaternitatem, licite contrahunt, nisi consuetudo repugnet; separantur autem, si per eorum alterum vel utrumque compaternitas est contracta. H. d. cum cap. Super eo, infra eod.
• CAP. II. Compaternitas, scienter vel ignoranter superveniens inter coniuges, coniugium non dissolvit.
• CAP. III. Filii duorum compatrum, per quorum neutrum deventum est ad compaternitatem, licite invicem contrahunt matrimonium; si tamen subest consuetudo, impediens et dirimens talia matrimonia, servanda est loci consuetudo. H. d. secundum intellectum magis communem, attingendo mentem capituli.
• CAP. IV. Inter patrem baptizati et uxorem levantis, prius ab eo cognitam, contrahitur compaternitas efficax ad matrimonium dirimendum.
• CAP. V. Compaternitas, per catechismum contracta, impedit matrimonium contrahendum, sed contractum non dirimit.
• CAP. VI. Inter patrem baptizati et levantem seu tenentem baptizatum contrahitur cognatio spiritualis valida ad impediendum, et dirimendum matrimonium postcontractum.
• CAP. VII. Si filii duorum compatrum, per quorum alterum deventum est ad compaternitatem, matrimonium contrahant, separantur, et tempore contractus scientes impedimentum illud denunciare tenentur.
• CAP. VIII. Inter baptizatum et filium baptizantis oritur cognatio spiritualis, impediens et dirimens matrimonium inter eos contrahendum. H. d.

TITULUS XII. DE COGNATIONE LEGALI.

• CAP. UN. Inter adoptatum et filiam adoptantis non potest durante adoptione consistere matrimonium.

TITULUS XIII. DE EO, QUI COGNOVIT CONSANGUINEAM UXORIS SUAE VEL SPONSAE.

• CAP. I. Affinitas, superveniens post matrimonium contractum, non solvit matrimonium, sed exactionem debiti impedit, et crimen incestus inhabilitat quoad matrimonium contrahendum.
• CAP. II. Affinitas, superveniens per illicitum coitum, dissolvit sponsalia de futuro, sed non matrimonium; et incestuosus contrahere non potest.
• CAP. III. Non separatur matrimonium ad dictum unius, asserentis, affinitatem inter coniuges praecessisse.
• CAP. IV. Incestuosus matrimonium contrahere non debet; sed, si contrahit, tenet. Et tunc tenetur reddere, sed non potest debitum exigere; et non minus tenetur uxori necessaria administrare.
• CAP. V. Non separatur matrimonium ad confessionem coniugum, qui dicunt affinitatem processisse, etiamsi rumor viciniae consentiat. Et est casus multum allegabilis et notabilis.
• CAP. VI. Affinitas superveniens non dissolvit sponsalia de praesenti.
• CAP. VII. Copula carnalis, habita cum puella septem annorum, dirimit matrimonium postea contractum cum consanguinea. H. d. secundum unum intellectum.
• CAP. VIII. Affinitas, causata ex copula illicita, rumpit sponsalia praecedentia, et privat facultate contrahendi matrimonium.
• CAP. IX. Idem quoad titulum dicit, quod decretalis supr. proxima.
• CAP. X. Affinitas superveniens non dissolvit matrimonium.
• CAP. XI. Summatum est supr. capitulo proximo.

TITULUS XIV. DE CONSANGUINITATE ET AFFINITATE.

• CAP. I. Separatur matrimonium, contractum inter affines primi generis et quarti gradus.
• CAP. II. Affinitas superveniens, de qua saltem constat per famam, solvit sponsalia de futuro.
• CAP. III. Si dispensatur cum aliquo, ut possit contrahere in certo gradu alias prohibito, requiritur, quod uterque contrahentium toto gradu distet a stipite, praesertim si hoc habet cousuetudo.
• CAP. IV. Infideles, coniuncti in gradu prohibito a lege canonica, post baptismum non separantur.
• CAP. V. Consanguinei mariti cum consanguineis uxoris licite contrahunt. Hoc primo. In gradibus prohibitis non possunt matrimonia contrahi, etiamsi hoc habeat consuetudo. Hoc secundo.
• CAP. VI. Non valet dispensatio, obtenta a Papa super matrimonio inter consanguineos contracto, si ibi causa falsa sit expressa, nisi postea eam Papa confirmaret. H. d. secundum verum et communem intellectum.
• CAP. VII. Testes, qui de consanguinitate deponunt, computationem debent a stipite vel germine incipere.
• CAP. VIII. In secundo et tertio affinitatis genere tollitur prohibitio, quae olim erat in matrimonio contrahendo. Similiter tollitur prohibitio de sobole suscepta ex secundis nuptiis, quae olim non poterat contrahere cum cognatione prioris viri. Et prohibitio coniugii ultra quartum consanguinitatis et affinitatis gradum non extenditur. H. d. iste textus, qui quotidie allegatur, et est singularis in materia sua.
• CAP. IX. Distans a stipite quarto gradu vel citeriori, cum distante quinto vel ulteriori contrahere       potest. H. d. cum glossa.

TITULUS XV. DE FRIGIDIS ET MALEFICIATIS, ET IMPOTENTIA COEUNDI.

• CAP. I. Si, marito provocante ad divortium, et se impotentem asserente, mulier hoc idem fatetur, servata solennitate canonica matrimonium indistincte dirimitur. Sed si decipiatur ecclesia, primum matrimonium reparatur. Si vero muliere agente vir asserat se potentem, nisi per aspectum corporis vel alio indubitato modo convincatur; mulier non auditur. Sed si vir hoc idem confitetur vel convincitur, matrimonium separatur, et mulieri contrahendi licentia datur. H. d. secundum Hostiensem.
• CAP. II. Impotens ad copulam est impotens ad contrahendum matrimonium, sive sit impedimentum aetatis sive naturae.
• CAP. III. Naturale impedimentum ad coitum, irreparibile arte medicorum, matrimonium impedit.
• CAP. IV. Contrahens scienter cum impotenti ad copulam, ab ea non separatur.
• CAP. V. Si de impotentia coeundi constet, statim matrimonium separatur; alias cohabitabunt coniuges per triennium. Et si cum septima manu propinquorum iurant, quod dederunt operam carnali copulae, et non potuerunt coniungi: statim separantur. Ita communiter summatur.
• CAP. VI. Propter arctationem mulieris, si apparet, quod praeter divinum miraculum absque periculo corporali habilis reddi non potest, separatur matrimonium, redintegratur tamen, si postea appareat, ecclesiam fuisse deceptam.
• CAP. VII. Si uxor dicit, virum, cui cohabitavit per triennium, non habere potentiam coeundi, eis hoc iurantibus cum septima manu propinquorum, matrimonium separatur. H. d. inhaerendo verbis literae.

TITULUS XVI. DE MATRIMONIO CONTRACTO CONTRA INTERDICTUM ECCLESIAE.

• CAP. I. Matrimonium, contra interdictum ecclesiae vel iudicis factum seu contractum, propter hoc solum non dirimitur, imponitur tamen poenitentia sic contrahentibus, et separantur, donec cognoscatur de causa interdicti. H. d. in effectu totus iste titulus.
• CAP. II. Sponsalia de futuro, cum una etiam contra interdictum ecclesiae contracta, non habent dirimere matrimonium, postea contractum cum alia.
• CAP. III. Si hi, qui dicebantur consanguinei, contraxerunt contra praeceptum iudicis, debent separari, donec de causa cognoscatur.

TITULUS XVII. QUI FILII SINT LEGITIMI.

• CAP. I. Naturalis, ex soluto genitus et soluta, legitimatur per subsequens parentum coniugium, etiam quoad hereditatem.
• CAP. II. Separato matrimonio in facie ecclesiae contracto, filii, geniti vel concepti ante sententiam, sunt legitimi.
• CAP. III. Statur verbo viri et mulieris, qui negant aliquem filium, nisi indiciis et testibus probetur contrarium.
• CAP. IV. Illegitima proles est, quam viro vivente uxor ex adulterio concepit, sive cum adultero sive cum viro moretur.
• CAP. V. Quaestio nativitatis, opposita petenti hereditatem coram iudice sacculari, est ad ecclesiasticum iudicem transmittenda. H. d. et est textus multum notabilis et allegabilis.
• CAP. VI. Naturales legitimantur per subsequens parentum coniugium, spurii vero non. H. d. inhaerendo verbis literae, et est capitulum famosum, et quotidie allegatur in utroque foro.
• CAP. VII. De causa civili inter laicos non cognoscit ecclesia; cognoscit tamen, an quis sit de legitimo matrimonio natus.
• CAP. VIII. Si mulier, per iudicium ecclesiae separata a primo, vivente illo contrahit cum secundo, legitima erit proles, quam ex illo suscepit.
• CAP. IX. Filii, nati ex matrimonio clandestino per ecclesiam approbato, sunt legitimi. H. d. inhaerendo literae.
• CAP. X. Nati ex matrimonio, contracto contra publicae honestatis iustitiam, illegitimi sunt, et ab hereditate parentum excludendi. Et tene menti hunc casum, quia saepe per ignorantiam accidit.
• CAP. XI. Ad docendum prolem illegitimam non sufficit probare impedimentum matrimonii, si fuit in facie ecclesiae contractum.
• CAP. XII. Statur dicto testium, qui probant aliquem legitimum, licet fama viciniae et tractatus parentum habeat contrarium.
• CAP. XIII. In terris ecclesiae Papa potest libere illegitimos legitimare, in terris vero alienis non, nisi ex causis multum arduis, vel nisi in spiritualibus; tunc tamen indirecte et per quandam consequentiam intelligitur legitimare etiam quoad temporalia. Hoc tamen ultimum non est sine scrupulo. H. d. secundum intellectum, qui placet Panorm. et est cap. difficile et multum famosum.
• CAP. XIV. Si coniugatus, vivente prima, in facie ecclesiae contrahit cum secunda hoc ignorante, legitima erit eorum proles.
• CAP. XV. Proles infidelium, qui postea convertuntur, legitima est, etiamsi parentes sunt in gradu prohibito lege canonica.

TITULUS XVIII. QUI MATRIMONIUM ACCUSARE POSSUNT, VEL CONTRA ILLUD TESTARI.

• CAP. I. Quum agitur de foedere matrimonii, reo absente contumaciter, possunt super impedimento matrimonii recipi testes, dummodo sint legitimi; et ad dicta eorum fertur sententia.
• CAP. II. Accusatio et testimonium in causa matrimoniali personaliter, et non per literas, fieri debent.
• CAP. III. In causa matrimoniali super consanguinitate et contractu testificari possunt consanguinei et parentes.
• CAP. IV. Invita desponsata, postea sponte cognita, contra matrimonium non auditur.
• CAP. V. Repellitur accusans matrimonium propter quaestum.
• CAP. VI. Repellitur ab accusatione matrimonii qui denunciationis tempore tacuit, nisi denunciationem probabiliter ignoravit, vel iuret de novo didicisse, et quod non obiicit illam malitiose.

TITULUS XIX. DE DIVORTIIS.

• CAP. I. Homicidium necessarium non privat spe coniugii, sed machinatio in mortem coniugis sic.
• CAP. II. Coniuges propter alterius crimen non separantur, nisi spiritualiter fornicentur, et tunc durat coniugium, eis etiam separatis.
• CAP. III. Vir non potest dimittere uxorem sine iudicio ecclesiae, etiam propter impedimentum parentelae notorium. Si fama refert impedimentum coniugii, etiam nemine opponente, episcopus ex officio suo potest de eo inquirere. Si vero impedimentum est notorium, potest episcopus ex officio suo matrimonium separare.
• CAP. IV. Repellitur uxor, petens restitutionem mariti, si notorie fornicata est, et maritus continuit.
• CAP. V. Matrimonium separatur propter adulterium mulieris, et, si vir postea fornicetur, redintegratur. Et est bonus casus et multum allegabilis.
• CAP. VI. Si uxor a viro, lapso in haeresim, propria auctoritate divertit, ad eum reversum redire compellitur; secus, si per iudicium ecclesiae ab eo fuisset separata.
• CAP. VII. Vinculum coniugale non dissolvitur altero coniugum fidelium in haeresim lapso. Sed       si unus infidelium coniugum convertatur ad fidem, et alter noluit sibi cohabitare, vel non sine blasphemia, vel sine peccato mortali, solvitur coniugium, et conversus contrahere poterit.
• CAP. VIII. Pagani, iuncti in gradu prohibito lege canonica tantum, conversi ad fidem non separantur. Hoc primo. Si paganus prius plures uxores habeat, post fidem susceptam adhaerebit primae. Hoc secundo. Et, si repudiata uxore cum secunda contraxerit, etiam post baptismum dimittet secundam, et adhaerebit primae repudiatae, etiamsi repudiata cum alio contraxisset; secus is fornicata fuisset. Hoc tertio.
• CAP. IX. Non licet relictam fratris in uxorem accipere, et de facto ducta separanda est, nisi aliter ecclesia dispenset.

TITULUS XX. DE DONATIONIBUS INTER VIRUM ET UXOREM, ET DE DOTE POST DIVORTIUM RESTITUENDA.

• CAP. I. Separato licite matrimonio dos restituenda est.
• CAP. II. Soluto matrimonio cogitur vir dotem restituere, et bona dividere, quae communiter eis obvenerunt.
• CAP. III. Delegatus ad causam matrimonii, si ferat sententiam divortii, pronunciare debet dotem restitui. Et est casus multum allegabilis.
• CAP. IV. Mulier, propter adulterium a viro separata, perdit dotem.
• CAP. V. Cogitur mulier ex officio iudicis, donata sibi a viro propter nuptias pro conservatione illiciti matrimonii relaxare, si talis donatio praestet impedimeutum dissolutioni talis matrimonii. H. d. secundum intellectum, qui plus placet Panormitano.
• CAP. VI. Usufructuarius, donans sine consensu domini rem ipsam uxori propter nuptias, non transfert in eam plus iuris quam ipse habebat; idem de eo, qui sub conditione adimente habet rem in hereditatem vel in feudum.
• CAP. VII. Vir, agens pro dote, non omnino excluditur ex eo, quod vergat ad inopiam, nec praecise cogitur satisdare ultra facultatem propriam; sed dos sibi assignatur sub cautione, quam       praestare potest. Et si per illam cautionem non esset sufficienter provisum consumptioni dotis, deponetur dos apud mercatorem, ut de honesto lucro vir sustineat onera matrimonii. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panorm. inhaerendo verbis literae, et est casus notabilis et quotidianus.
• CAP. VIII. Haec decretalis satis se ipsam summat.

TITULUS XXI. DE SECUNDIS NUPTIIS.

• CAP. I. Secundae nuptiae non benedicuntur, et benedicens puniendus est.
• CAP. II. Dubitans de morte coniugis, nisi prius certificetur, contrahere non debet, et, si contraxit, reddat, sed non exigat debitum. Et si postmodum sciat primam vivere, dimittat secundam. Abbas Siculus.
• CAP. III. Si unus ex coniugibus fuit alias benedictus, non debent coniuges de novo benedici.
• CAP. IV. Mulier, nubens infra annum lugubrem, infamiam non incurrit. H. d. cum sequenti Abbas Siculus.
• CAP. V. Summatur ut praecedens.

·  LIBER QUINTUS.

TITULUS I. DE ACCUSATIONIBUS, INQUISITIONIBUS ET DENUNCIATIONIBUS.

• CAP. I. De persona accusatoris prius quaerendum est in iudicio.
• CAP. II. A denunciatione repellitur is, qui non praemersuit.
• CAP. III. Criminatio praelati debet tractari coram illis, quorum interest.
• CAP. IV. Qui de aliquo crimine accusatur vel denunciatur, interim promoveri non potest.
• CAP. V. Episcopus per exceptionem criminis illum ab accusatione sua repellere non potest, quem ante a sua familiaritate neglexerit separare.
• CAP. VI. Absolutus de certo crimine, de eodem iterum accusari non potest.
• CAP. VII. Cohabitantes inimicis accusati ab accusatione repelluntur.
• CAP. VIII. Ponit poenitentiam accusatoris calumniosi, quum sequitur inde mors vel membri debilitatio.
• CAP. IX. Super notorio procedit iudex nemine accusante.
• CAP. X. Laici vel inimici clericos accusare non possunt.
• CAP. XI. Monachus accusare potest abbatem, et de bonis monasteriis expensas litis necessarias habebit.
• CAP. XII. Presbyter ebriosus, missam celebrans non praemissa digestione, ecclesia privari debet. H. d. ut conveniat omnibus lecturis.
• CAP. XIII. Inimicus etiam a voluntaria exceptione repellitur.
• CAP. XIV. Dicens, se aliquem accusaturum coram iudice, ante inscriptionem potest sine poena desistere, et non accusare; sed ei desistenti silentium imponitur in perpetuum. Et secundum hoc       summarium iste textus est notabilis. Abbas.
• CAP. XV. Ad prosequendam accusationem criminalem non admittitur procurator, licet poseet allegare causam absentiae, seu alias exceptiones, non tangentes crimen propositum: et qui iuravit stare mandato alicuius, non admittitur ad accasandum illum, si virtute iuramenti sibi fuit iniunctum, ut non accusaret. H. d. et ad hoc solet allegari, et in hoc est valde vulgatum.
• CAP. XVI. Denunciator criminis non se inscribit, quia ad correctionem tendit; accusator autem inscribit, quia tendit ad poenam; excipiens vero inscribit ad poenam extraordinariam, si per exceptionem deiicitur ab obtento, alias secus. Hoc primo. Secundo dicitur, quod, dum discutitur       de crimine per modum exceptionis, potest intervenire procurator.
• CAP. XVII. Generales inquisitores, si non servaverunt debitum inquisitionis ordinem, prudenter et caute se corrigere debent. Hoc primo. Secundo ponit formam iuramenti, quam inquisitores exigunt ab inquisitis.
• CAP. XVIII. Si is, contra quem inquiritur, iuravit respondere tantum ad interrogata, post confessionem auditur volens probare excusationes, quae confessionem non perimunt, sed exponunt; secus si iuraverit, plenam et meram veritatem dicere.
• CAP. XIX. De veritate criminum non inquiritur, nisi prius constet de infamia, et tunc non inimici vel periuri, sed inonei viri ad prosequendam inquisitionem et ad testimonium admittuntur, et, non probato crimine, indicitur infamatis purgatio.
• CAP. XX. A renunciatione repellitur publicus concubinarius, excommunicatus et conspirator, et is, qui non praemonuit.
• CAP. XXI. Crimen, probatum per modum inquisitionis, regulariter poena ordinaria non punitur; sed, si impedit ordinis exsecutionem, fit depositio, sicut in accusatione. Et si impedit tantum beneficii retentionem, fit privatio a beneficio, nec poterit iudex hanc poenam moderari. H. d. usque ad §. Tertiae, secundum verum intellectum, non bene declaratum per scribentes. – (§. 1.) Contra non infamatum super veritate criminum inquiri non debet, etiamsi libellus famosus contra eum oblatus fuerit in secreto; nec super principali creditur testi, qui iuratus dicit se illius, contra quem inquiritur, inimicum. Idem, si hoc dicit ante iuramentum, nisi praesumatur hoc dixisse in fraudem. H. d. usque ad §. Quaesivisti. – (§. 2.) Non punitur quis de crimine, de quo non constat, nisi per famam et testium credulitatem, et per dicta paucorum non debet quis apud iudicem infamatus reputari. H. d. usque ad finem.
• CAP. XXII. Si is, de cuius crimine in iudicio constat, petit restitutionem propter iudiciarium ordinem non servatum, non est audiendus, sed eum, tanquam notorium criminosum, debet superior de novo privare. H. d. et est casus valde notabilis secundum hunc intellectum.
• CAP. XXIII. Agenti possessorio adipiscendae in beneficialibus non obstat exceptio criminis, nisi de eo sit infamatus; et infamato, accusatore non probante vel non apparente, indicitur purgatio, in qua si defecerit, punitur ut convictus.
• CAP. XXIV. Superior contra subditum, maxima praelatum, de his tantum inquiret super quibus praecessit infamia, et tunc vocabit eum, et tradet sibi capitula et nomina, et testium dicta publicabit, et ipsius legitimas exceptiones admittet, et, probato gravi crimine, eum ab administratione removebit. In regularibus vero praelatis ad unguem servandus non est hic ordo. Et quanquam in hac summatione modica videatur agi differentia inter praelatos et subditos, contra quos inquiritur, tamen facienda est, ut patet in litera.
• CAP. XXV. Metropolitani ad correctionem excessuum et reformationem morum singulis annis facere debent provinciale concilium, in quo statuere debent personas idoneas per singulas dioeceses, quae sollicite investigent, et in sequenti concilio referant corrigenda. Et episcopi debent facere synodos episcopales singulis annis, et publicare agitata in provinciali concilio, et haec negligentes ab exsecutione officii suspenduntur. H. d.
• CAP. XXVI. Sententiae excommunicationum, suspensionum vel interdicti, latae post denunciationem per abbatem denunciatum vel alium pro ipso in monachos denunciantes vel adhaerentes eisdem, relaxantur. Spoliati restituuntur, et iuramenta de tacenda veritate relaxantur, dicta testium denunciato traduntur, et expensae de bonis monasterii monachis denunciantibus ministrantur; et propter hoc ab obedientia abbatis non eximuntur, sine tamen litis praeiudicio.
• CAP. XXVII. Contra praelatum, denunciatum de dilapidatione, fit commissio super veritate inquirenda, et pendente negotio debet sibi interdici potestas alienandi.

TITULUS II. DE CALUMNIATORIBUS.

• CAP. I. Subdiaconus, calumniose accusans diaconum, subdiaconatu privatur, et publice verberibus castigatur, et in exsilium mittitur.
• CAP. II. Denunciator, in probatione criminum deficiens, ab officio et beneficio suspenditur, donec innocentiam suam purget.

TITULUS III. DE SIMONIA, ET NE ALIQUID PRO SPIRITUALIBUS EXIGATUR VEL PROMITTATUR.

• CAP. I. Episcopus pro ordine ab eo conferendo, vel ministri vel notarii nihil temporale exigere debent.
• CAP. II. Deponendus est qui per pecuniam aliquem eiecit de ecclesia sua, se postea intrudendo.
• CAP. III. Quilibet catholicus admittitur ad accusandum de crimine simoniae.
• CAP. IV. Simoniacus pendente accusatione ab administratione divinorum prohibetur.
• CAP. V. Idem dicit, quod praecedens, nisi quod illud cap. loquitur in accusatione, istud in inquisitione, ut illud loquitur de simoniaco in genere, istud declarat de ordine.
• CAP. VI. Simoniacus est deponendus.
• CAP. VII. Simoniacum accusare potest servus, meretrix et criminosi.
• CAP. VIII. Simoniacum est pretium recipere pro ingressu religionis, pro prioratibus vel capellis concedendis, et pro praelatis instituendis, pro concedenda sepultura, pro chrismate, pro oleo sancto, pro benedictionibus nubentium, vel aliis sacramentis; nec valet consuetudo in contrarium. H. d. cum sequenti.
• CAP. IX. Sumatum est supra in cap. praecedenti.
• CAP. X. Pro ecclesiarum consecratione nihil est praeter procurationem exigendum.
• CAP. XI. Convictus de simonia deponendus est; idem in infamato, qui se purgare non potest.
• CAP. XII. Simoniacum est pro temporali obsequio beneficium ecclesiasticum mittere.
• CAP. XIII. Notorius simoniacus in beneficio ab illo deponitur; idem in infamato, qui se purgare non potest.
• CAP. XIV. Simoniacum est pretio vel favore celare peccatorem, vel reconciliare non poenitentam, vel digne poenitentem a reconciliatione removere.
• CAP. XV. Ecclesia emi vel redimi non potest. H. d. quoad literam.
• CAP. XVI. Pro chrismate ab ecclesiis pecunia exigi non debet, etiamsi hoc habeat consuetudo.
• CAP. XVII. Pro habendis spiritualibus homagium facere simoniacum est.
• CAP. XVIII. Ordinatio vel consecratio non censetur simoniaca, licet ordinatori aliquid donatum       fuerit non ex pacto.
• CAP. XIX. Abbas et maiores de conventu, si pro receptione monachi receperunt pecuniam ex pacto, ab officio et beneficio suspenduntur, et taliter recepta pecunia restituitur, et in aliud monasterium ita receptus transfertur.
• CAP. XX. Si ordinandus praesentatori suo aliquid dedit ex pacto, simoniacum est; non tamen deponitur, si est occultum.
• CAP. XXI. Breve est, nec potest brevius summari.
• CAP. XXII. Cum simoniace ordinato, qui simoniacus non est, dispensari potest.
• CAP. XXIII Si contradicens electo pro pecunia, de voluntate electi tradita, a contradictione cessat, electus postea confirmatus est simoniacus, et beneficio renunciare tenetur.
• CAP. XXIV. Pro absolvendo excommunicatum pretium aliquod exigi non debet.
• CAP. XXV. Monachi, per simoniam recepti, si sunt simoniaci, ad arctiora monasteria transferuntur: alias post renunciationem in eisdem vel in aliis monasteriis eiusdem ordinis poterunt collocari.
• CAP. XXVI. Si quis, canonicatui renuncians, ad quem per simoniam ignoranter assumptus fuerat, postea de novo assumatur ad illum: non potest ex prima receptione sibi aliquid vendicare.
• CAP. XXVII. Electio simoniaca est cassanda, si propter hoc electoribus promissa fuit pecunia, quamvis electus ignoret; nisi hoc factum fuerit in fraudem electi. H. d. primo. Cum electo, reprobato per vitium simoniae, non dispensat episcopus. H. d. secundo. Abbas.
• CAP. XXVIII. Qui dat praelato pecuniam, ne ipsum in iure suo de facto molestet, illam repetit, si praelatus promissa non servet. H. d. inhaerendo literae.
• CAP. XXIX. Pro benedictionibus nubentium et exsequis mortuorum nihil exigi debet.
• CAP. XXX. Si per accusationem constat, monachum simoniace fuisse receptum, receptus et recipiens deponuntur. Si vero per inquisitionem, receptus in arctius monasterium detruditur; recipienti vero et maioribus poena condigna imponitur, et interim ab exsecutione ordinum sacrorum suspenduntur.
• CAP. XXXI. Abbas contra testes, qui deposuerunt contra eum de simonia in iudicio inquisitionis, excipere potest, quod sunt inimici et conspiratores; alias vero exceptiones criminum opponere non potest.
• CAP. XXXII. Hoc capitulum est glossa praecedentis capituli. Nam tendit ad declarationem illius, an et quando testes criminosi admittantur in crimine simoniae, et in effectu idem dicit quod praecedens.
• CAP. XXXIII. Non imputatur electo confirmato, si eo prohibente pro ipsius confirmatione pecunia data fuit.
• CAP. XXXIV. Si clericus cum pacto confert ecclesiae bona sua, ut in ipsa recipiatur in canonicum, ut illa sibi retineat pro praebenda, simonia committitur; secus, si hoc fiat sine pacta.
• CAP. XXXV. Non debet quis ordinem recipere ab eo, quem credit simoniacum; sed ministrare potest in illis, quos prius ab isto recepit.
• CAP. XXXVI. Pro chrismate vel investitura ecclesiarum nihil exigi debet, nec excusat consuetudo vel nominis variatio.
• CAP. XXXVII. Ordinatus in subdiaconum, qui prius praesentatori suo promisit, quod nil ab eo peteret, in suscepto ministrare, vel ad superiores ordines adscendere sine dispensatione non potest, etiamsi peccare non crediderit.
• CAP. XXXVIII. Simonia est dare pecuniam pro vicariatu, vel pro alia administratione rerum spiritualium seu ecclesiasticarum habenda, et dantes et recipientes ab illa ecclesia sunt eiiciendi. H. d. hoc c. per alia verba, licet sit breve.
• CAP. XXXIX. Simoniacum est aliquid exigere pro consecratione episcoporum et benedictionibus abbatum et ordinationibus clericorum, nec excusat consuetudo.
• CAP. XL. Religiosi pretio recepti una cum recipientibus de monasterio expelluntur, et in arctioribus monasteriis ad agendam poenitentiam detruduntur. Sed recepti ante istud concilium ponebantur sic recepti in aliis locis eiusdem ordinis, nisi multitudo sit in causa, ita tamen, quod renuncient primae receptioni, et de novo recipiuntur.
• CAP. XLI. Episcopi nihil exigere debent, ut permittant in ecclesiis sibi subiectis clericos institui, monachos profiteri, vel mortuos sepeliri; alioquin exacta restituentur duplicata.
• CAP. XLII. Sacramenta sunt libere conferenda; cogit tamen ordinarius laicos observare laudabiles consuetudines.
• CAP. XLIII. Prohibet abbates Cistercienses solenniter installari, et ponit formam obedientiae, quam praestant suis episcopis.
• CAP. XLIV. Recepto in canonicum debetur praebenda et reditas, consuetudine non obstanto, quod non servaverit pravam consuetudinem de aliquo temporali dando ipsis canonicis.
• CAP. XLV. Qui ordinavit aliquem sub promissione de non petendo ab ipso provisionem, ordinator per trienium a collatione, praesentator vero ab exsecutione ordinum etiam per triennium suspensi sunt; ordinatus vero ab ordine perpetuo sit suspensus, et solum per sedem apostolicum cum eis dispensatur.
• CAP. XLVI. Habet duo dicta: secundum ibi, “et ad resignationes.” Et propter brevitatem et varietatem lecturarum aliter non summatur.

TITULUS IV. NE PRAELATI VICES SUAS VEL ECCLESIAS SUB ANNUO CENSU CONCEDANT.

• CAP. I. Qui dat pecuniam, ut episcopalem vel spiritualem iurisdictionem exerceat, officio suo privatur, et sic conferens illud amplius conferre non poterit, et canonice punietur. Hoc dicit cum       sequentibus.
• CAP. II. Summatum est supra cap. proximo.
• CAP. III. Regimen ecclesiae sub annuo censu committi non debet.
• CAP. IV. Fructus ecclesiarum sub annuo censu concedi possunt.

TITULUS V. DE MAGISTRIS, ET NE ALIQUID EXIGATUR PRO LICENTIA DOCENDI.

• CAP. I. Ecclesia cathedralis providere debet magistro de beneficio, qui clericos eiusdem ecclesiae et alios pauperes gratis doceat, et vendens licentiam docendi, aut interdicens idoneum ad docendum, beneficio privatur.
• CAP. II. Pro licentia docendi nihil exigi debet vel promitti, et exactum restitui et promissum remitti debet; et, negligente inferiore praelato ad magistrum constituendum, supplebit hoc superior.
• CAP. III. Pro licentia docendi pecunia exigi non debet, etiamsi hoc habeat consuetudo.
• CAP. IV. In qualibet cathedrali ecclesia, vel alia, in facultatibus sufficienti, debet a praelato vel capitulo unus magister eligi, cui reditus unius praebendae debent assignari; in metropolitana vero ecclesia etiam eligi debet theologus. Et si ad grammaticum et theologum non sufficit, provideat ipsi theologo ex reditibus suae ecclesiae, et grammatico faciat provideri in aliqua ecclesiarum suae civitatis vel dioecesis.
• CAP. V. Praelati et capitula ad studia theologiae scholares dociles transmittere tenentur, qui in absentia reditus praebendarum suarum et beneficiorum per quinquennium integraliter percipient. Et si proprii reditus ad sustentationem studii eis non sufficiunt, debet praelatus cum capitulo eis providere: magistri vero, donec docuerint, integre percipiunt fructus beneficiorum suorum.

TITULUS VI. DE IUDAEIS, SARRACENIS, ET EORUM SERVIS.

• CAP. I. Si servus, a Iudaeo emptus, causa mercimonii factus est vel fieri desiderat Christianus, pro XII. solidis redimitur.
• CAP. II. Iudaeus Christianum in servum habere non potest, in adscriptitium vero potest.
• CAP. III. Iudaei antiquas synagogas retinere possunt, novas exigere non possunt.
• CAP. IV. In die Veneris sancto non licet Iudaeis tenere ostia vel fenestras apertas.
• CAP. V. Excommunicari debent Christiani, qui in domo serviunt Iudaeis, vel Sarracenis sive paganis. Et principes saeculares excommunicari debent, qui Iudaeos baptizatos suis bonis spoliare praesumunt.
• CAP. VI. Christiani, deferentes Sarracenis merces prohibitas, vel in ipsorum navibus navigantes, excommunicandi sunt, et rebus eorum privandi, et efficiuntur capientium servi.
• CAP. VII. Iudaei veteres synagogas in priorem statum reformare possunt; de novo exigere non possunt.
• CAP. VIII. In familiari servitio Iudaeorum Christiani esse non debent.
• CAP. IX. Iudaei inviti non sunt baptizandi, nec ad hoc cogendi, nec sine iudicio puniendi, aut rebus suis spoliandi, vel in suis festivitatibus molestandi, nec ipsorum coemeteria violanda, aut eorum corpora exhumanda.
• CAP. X. Ponit duas indulgentias illorum, qui paganis praedicant.
• CAP. XI. Pro redimendis captivis licet ire Alexandriam iurantibus, quod nihil deferent auxilii seu subsidii extra redemptionis articulum. Portans vel mittens etiam post treugas merces prohibitas, excommunicatus est, et pacis appellatione non veniunt treugae.
• CAP. XII. Excommunicati sunt, qui cum Sarracenis tempore guerrae aliquod habent commercium, vel eis praestant subsidium.
• CAP. XIII. Iudaei nutrices vel servientes Christianos habere non debent; contra facientibus interdicitur Christianorum commercium.
• CAP. XIV. Iudaeus, qui percusserit clericum, temporaliter punitur, et, si de facto puniri non potest, interdicitur sibi Christianorum commercium, donec satisfecerit iniuriam passo.
• CAP. XV. Iudaei et Sarraceni utriusque sexus debent in terris Christianorum uti habitu, per quem a Christianis discernantur, et in die Passionis Domini non debent in publicum progredi, nec in contumeliam Creatoris prosilire.
• CAP. XVI. Praeponens Iudaeum vel paganum publicis officiis, per concilium provinciale corripitur, et praeposito denegatur Christianorum commercium, donec deposuerit officium, et in usus Christianorum pauperum restituet inde quaesita secundum episcopi providentiam.
• CAP. XVII. Concilium generale repetit concilium Lateranense supra eod. Ita, et addit poenam satisfactionis, tempore absolutionis impendendam.
• CAP. XVIII. Iudaei vel pagani publicis officiis praeficiendi non sunt, et, si eis regalia iura vendantur, ad ea colligenda praeficiendus est Christianus non suspectus.
• CAP. XIX. Se ipsum summat.

TITULUS VII. DE HAERETICIS.

• CAP. I. Infidelis est, qui non habet certitudinem fidei, et infideli non est credendum in praeiudicium alterius.
• CAP. II. Errare in fide convincitur, qui alios errantes, quum potest, ab errore non revocat.
• CAP. III. Haereticus perseverans aeternaliter damnatur; cui nec prodest baptismus, nec eleemosyna, vel martyrium, vel aliud quodcunque bonum, quoad hoc, ut consequatur vitam aeternam.
• CAP. IV. Damnato auctore damnantur eius scripturae et libri et opera.
• CAP. V. Episcopus, instituens heredem haereticum consanguinem, vel extraneum, vel paganum, etiam post mortem excommunicatus nunciatur. H. d. secundum communem et veriorem intellectum, et, ut faciat ad tit., potest intelligi, quod ex hoc praesumatur haereticus.
• CAP. VI. Loquitur de eadem materia cum praecedenti, et extenditur, quod ibi dictum fuit de episcopo, ad presbyteros et alios clericos.
• CAP. VII. Christus fuit verus Deus et verus homo, sentiens oppositum haereticus est et excommunicatus.
• CAP. VIII. Haeretici, receptatores et fautores eorum excommunicati sunt, et decedentes in hoc peccato, in coemeterio ecclesiae sepeliri non debent, nec pro eis orari.
• CAP. IX. Haereticus, male sentiens vel male docens de sacramentis ecclesiae, excommunicatus est, et convictus, nisi se correxerit et errorem abiuraverit, si clericus est, degradetur, et curiae saeculari tradatur, per quam etiam laicus punietur. Eadem etiam est poena suspectis de haeresi, si se non correxerunt, et relapsis omnino audientia denegatur. Saeculares principes, qui iurare nolunt de ecclesia contra haereticos defendenda, excommunicantur, et terrae eorum supponuntar interdicto; civitates vero ipsorum resistentes aliarum commercio et episccpali dignitate privantur; exempti vero subsunt ordinariis super his, quae contra haereticos instituuntur.
• CAP. X. Bona haereticorum confiscantur, et in terris ecclesiae applicantur fisco ecclesiae, in terris imperii iudicis saecularis fisco, et procedit, etiamsi catholicos habent filios.
• CAP. XI. Advocati vel notarii, haereticis vel eorum defensoribus faventes, aut sub eis litigantibus, patrocinantes, et pro eis instrumenta scribentes, infames sunt, et ab illo officio suspensi.
• CAP. XII. Laici non praedicent, nec occulta conventicula faciant, nec sacerdotes reprehendant.
• CAP. XIII. Excommunicati sunt omnes haeretici, quibuscunque nominibus nominentur. H. d. usque ad §. Damnati. – §. 1. Damnati de haeresi per saecularem iudicem puniuntinr, et bona laicorum haereticorum confiscantur, et clericorum bona applicantur ecclesiis, ubi beneficiati erant. H. d. usque ad §. Qui autem. Abbas Siculus. – §. 2. Si suspectus de haeresi se non purgat, ad arbitrium superioris excommunicatur, et exsistens per annum in excommunicatione, ut haereticus, damnatur. H. d. usque ad §. Moneantur. Abbas Siculus. – §. 3. Potestates saeculares perpetuae vel temporales iurare tenentur universos haereticos ab ecclesia damnatos pro viribus exterminare, et temporalis dominus, non purgans terram suam haereticis, excommunicatur. Et si perstiterit in excommunicatione per annum, nunciatur Papae, qui fideles eius a iuramento absolvet, et eius terram fidelibus exponet, salvo iure principalis domini; nisi et ipse sit in culpa. H. d. usque ad §. Catholici. Abbas Siculus. – §. 4. Cruce signati ad exterminationem haereticorum, gaudent privilegio concesso cruce signatis in subsidium terrae sanctae. H. d. usque ad §. Credentes. Abbas. – §. 5. Ibi ponitur poena credentium, receptatorum et defendentium haereticos, primo laicorum, secundo clericorum, usque ad §. Quia. Abbas. – §. 6. Nullus debet sibi officium praedicandi assumere, nisi super hoc sibi a iure vel a sede apostolica vel a dioecesano episcopo licentia concedatur; alias excommunicatur, et, nisi resipuerit, alia poena imponitur. H. d. usque ad §. Adiicimus. Abbas. – §. 7. Archiepiscopi et episcopi, inferiorum suoram provincias et dioeceses suspectas habentes de haeresi, saltem semel in anno per se vel per alios idoneos visitent; qui etiam debent, si hoc expedire videbitur, exigere iuramentum ab illis de vicinia ad revelandos haereticos et occulta conventicula celebrantes, quos revelatos relapsos canonice punient, et renitentes iurare, ut haeretici condemnentur. H. d. usque ad §. Volumus. Abbas. – §. 8. Episcopus negligens in haeresi persequenda, a dignitate episcopali est removendus, et alius idoneus est surrogandus. H. d. usque ad finem Abbas Siculus.
• CAP. XIV. Laici, cuiuscunque professionis sint, praedicare non debent.
• CAP. XV. Hoc cap. usque ad §. Si qui autem. habetur in c. Excommunicamus. supr. eod. tit. in princ., unde summa et declara, prout ibi fuit dictum. – §. 1. Si in haeresi deprehensi nolunt redire ad fidem, detrudendi sunt in perpetuo carcere ad poenitentiam peragendam, et credentes erroribus haereticorum haeretici sunt. H. d.
• CAP. XVI. Liberantur ab omni obligatione qui haereticis tenebantur adstricti.

TITULUS VIII. DE SCHISMATICIS ET ORDINATIS AB EIS.

• CAP. I. Irritae sunt ordinationes, beneficiorum collationes, et ecclesiasticarum rerum alienationes per schismaticos factae, et a dignitate et ordiue suspenduntur qui schisma tenere iurant.
• CAP. II. Ordinatus a schismatico ab officio est repellendus, nisi probet secum dispensatum per habentem potestatem.

TITULUS IX. DE APOSTATIS ET REITERANTIBUS BAPTISMA.

• CAP. I. Clericus, qui dimisso habitu et tonsura immiscet se enormitatibus, perdit privilegium canonis: Si quis suadente, unde eum deprehendentes non incidunt in canonem. scil. excommunicationem.
• CAP. II. Si crimen acolythi, qui rebaptizanti praebuit ministerium, est occultum, promoveri potest; si publicum, non, nisi cum eo religionem intrante dispensetur.
• CAP. III. Infamatus de apostasia compellitur se purgare.
• CAP. IV. Baptizati alterius sectae vel fidei ritus dimittere compelluntur.
• CAP. V. Apostatae incarcerari et affligi possunt, ut habitum reassumant.
• CAP. VI. Monachus, in apostasia ordinatus, non potest sine dispensatione Papae in suscepto ordine ministrare.

TITULUS X. DE HIS, QUI FILIOS OCCIDERUNT.

• CAP. I. Mulier, occidens sponte filium, debet perpetuo in monasterio poenitere; si tamen tinetar de innocentia, datur vel saltem non denegatur sibi licentia nubendi.
• CAP. II. Mulier, occidens filium, propter hoc a viro separari non debet; sed alia poenitentia sibi imponitur.
• CAP. III. Se summat, ponens poenitentiam parentum, circa quos pueri reperiuntur oppressi.

TITULUS XI. DE INFANTIBUS ET LANGUIDIS EXPOSITIS.

• CAP. UN. Infama, expositus a patre vel alio, eo consentiente vel ratum habente, hoc ipso a patris potestate liberatur. Idem in servo et liberto, qui ob praedictam causam liberantura dominica potestate. Et idem iuris est in praedictis languidis cuiuscunque aetatis sic expositis, vel si eis alimenta denegantur; hi tamen, quae praedictis alimenta praestiterint, nullum ius in eis       acquirunt.

TITULUS XII. DE HOMICIDIO VOLUNTARIO VEL CASUALI.

• CAP. I. Homicida incorrigibilis debet deponi, et tradi curiae saeculari, ut moriatur.
• CAP. II. Ponit poenitentiam occidentis latronem, quum se poterat aliter liberare; si vero aliter liberare se non poterat, non tenetur agere poenitentiam, nisi ad cautelam.
• CAP. III. Non occiditur fur diurnus sine culpa, sed nocturnus sic.
• CAP. IV. Sub generali pollicitatione seu permissione, etiam iurata, non venit illicitum.
• CAP. V. Homicida est, qui facit vel dat sortilegia, vel venena sterilitatis.
• CAP. VI. In poenitentia imponenda iudex debet attendere circumstantias, ex quibus augetur vel minuitur delictum. Hoc dicit usque ad §. Illi autem. – §. 1. Socians homicidam animo occidendi, licet non apponat manum, si tamen ex sua causa mors secuta est, tenetur fere pari poena cum homicida. Hoc dicit usque ad §. Illi etiam. Abbas Sic. – §. 2. Qui sociat homicidam tantum animo prohibendi ne impediatur, tenetur paulo minori poena. H. d. usque ad §. Qui vero. – §. 3. Incitans alium ad homicidium, mitius punitur quam homicida, secus autem, si incitavit ad certum homicidium. Nam, eo secuto, tenetur ut homicida. H. d. usque ad §. Hi quoque. – §. 4. Custodientes sarcinas occidentium, scientes, eos esse sicarios, non sunt immunes a poena homicidii. H. d. usque ad §. Eos insuper. Abbas – §. 5. Occupans bona occisi, non per hoc tenetur de homicidio, et non sufficit occupanti, quod eroget illa pauperibus, quum poterit restituere eis, quorum constat fuisse. H. d. usque ad §. Illis praeterea. Abbas – §. 6. Participantes interfectoribus in excommunicatione, diversimode puniuntur iuxta modum participationis. H. d. usque ad §. Clericos. Abbas. – §. 7. In isto §. usque ad fin. ponitur poenitentia clericorum, praestantium praedictae morti auxilium, consilium vel favorem. Hoc dicit. Abbas Siculus.
• CAP. VII. Homicidium casuale imputatur ei, qui dabat operam rei licitae, si non adhibuit diligetntiam, quam debuit.
• CAP. VIII. Homicidium casuale imputatur ei, qui dabat operam rei illicitae vel etiam licitae, secundum alium intellectum, si non adhibuit omnem diligentiam, quam debuit.
• CAP. IX. Homicidium casuale non imputatur ei, qui non fuit in culpa.
• CAP. X. Is, ex cuius opera illicita sequitur homicidium, irregularis efficitur.
• CAP. XI. Dans causam homicidio irregularis est.
• CAP. XII. Homicidium casuale imputatur ei, qui dedit operam rei licitae, si non adhibuit diligentiam, quam debuit.
• CAP. XIII. Homicidium casuale non imputatar ei, qui dedit operam rei licitae, nec fuit in culpa.
• CAP. XIV. Summatur ut supr. cap. prox.
• CAP. XV. Summatur etiam, ut supr. eod. cap. Dilectus.
• CAP. XVI. Summatur, ut supr. eod. cap. Dilectus.
• CAP. XVII. Non censetur homicida is, quo prohibente et causam non dante a consanguineis homicidium committitur.
• CAP. XVIII. Irregularis censetur, qui alium letaliter percussit, licet ab aliis fuerit extinctus; idem, si apparet, an letaliter, si etiam percussus ab aliis obiit, et non apparet, ex cuius vulnere decesserit. Idem est, si percusserit non letaliter, si animum occidendi habuit, et ex aliorum vulneribus percussus exspiravit. H. d. notabiliter. Abbas.
• CAP. XIX. Religiosus, chirurgiam exercens, si ex ea mors sequitur, irregularis est; etiamsi sit peritus et diligens, et hoc fecerit causa pietatis; sed cum eo post satisfactionem misericorditer dispensari potest. H. d. usque ad §. Ad ultimum. – §. 1. Qui iudici saeculari dedit intersignia furis, a quo fuit vulneratus, irregularis non est, licet ille postmodum occidatur. Abbas Siculus.
• CAP. XX. Qui dat causam abortioni, homicida est, si conceptum erat vivificatum animal rationale; alias secus.
• CAP. XXI. Non imputatur clerico, civiliter iustitiam petenti de laico, si iudex in laicum exercet vindictam sanguinis.
• CAP. XXII. Homicidium casuale non imputatur ei, qui non occidit, nec fuit in culpa, etiamsi ad       cautelam veniam postulaverit.
• CAP. XXIII. Homicidium casuale non imputatur ei, qui dedit operam rei licitae, nec fuit in culpa.
• CAP. XXIV. Clericus pugnando etiam contra inimicos fidei catholicae, si quemquam percussit, et de interfectione ipsum remordet conscientia, a ministerio altaris abstinere debet.
• CAP. XXV. Idem dicit, quod cap. Ioannes supr. eod., et tantum ponit diversitatem in facto.

TITULUS XIII. DE TORNEAMENTIS.

• CAP. I. Torneamenta fieri non debent, et vulnerato in eis conceditur poenitentia; sed, si moritur,       denegatur ei sepultura ecclesiastica, si accessit animo pugnandi; secus, si accessit alia causa, ut puta ut debita sibi exigeret. Hoc dicit cum cap. sequ.
• CAP. II. Idem dicit, quod in superiori cap.

TITULUS XIV. DE CLERICIS PUGNANTIBUS IN DUELLO.

• CAP. I. Clericus, iniens duellum, sive obtulerit sive susceperit, deponendus est; poterit tamen episcopus cum eo dispensare, si mors vel mutilatio membri non sit inde secuta.
• CAP. II. Irregularis est clericus, non solum si ipse interficit per se, sed etiam si pugil, ab eo datus, adversarium occidat; nec excusat consuetudo. Poterit tamen cum eo circa beneficium habendum dispensari.

TITULUS XV. DE SAGITTARIIS.

• CAP. UN. Excommunicandus est sagittarius et ballistarius contra Christianos. Hoc dicit.

TITULUS XVI. DE ADULTERIIS ET STUPRO.

• CAP. I. Stuprans virginem tenetur eam dotare et ducere in uxorem, et, si non vult cum ea contrahere, ultra dotem corporaliter castigabitur. H. d. cum cap. sequenti.
• CAP. II. Summatum est supra capitulo proximo.
• CAP. III. Maritus, retinens adulteram coniugem non peracta poenitentia, particeps est delicti; secus, si egit poenitentiam; non tamen debet eam saepe recipere.
• CAP. IV. Maritus propter suspicionem potest accusare uxorem de adulterio, et in accusando praefertur ceteris.
• CAP. V. Ad solam mulieris confessionem, asserentis, se commisisse adulterium cum sacerdote, non debet sacerdos puniri, sed sibi infamato potest indici purgatio; quam si praestiterit, absolvitur, deficiens vero suspenditur ab officio.
• CAP. VI. Coniux coniugem de adulterio impetere non potest, si et ipse adulterium commisisse convincatur.
• CAP. VII. Non debet separari matrimonium quoad torum propter adulterium, quando ambo coniuges fuerunt adulterati.

TITULUS XVII. DE RAPTORIBUS, INCENDIARIIS ET VIOLATORIBUS ECCLESIARUM.

• CAP. I. Ratione rapinae sortitur quis forum non sui iudicis, et ab eo poterit puniri proprio iudice suffragante.
• CAP. III. Excommunicari debent qui capiunt vel spoliant fideles, ex iusta causa navigantes. H. d. primo. Excommunicati sunt spoliantes naufragium patientes, nisi ablata restituant. Hoc secundo.
• CAP. IV. Ex principis delegatione possunt praelati de raptu et aliis criminibus iudicare; poenam tamen sanguinis infligere non possunt.
• CAP. V. Incendiarius ecclesiae, in morte poenitens et absolutus, in coemeterio sepelitur, et heredes compelluntur ad satisfaciendum iuxta facultatem defuncti. Hoc dicit.
• CAP. VI. Raptus non dicitur, ubi volens pro matrimonio abducitur; raptor tamen cum rapta matrimonium contrahere potest, et post consummationem matrimonii alter sine consensu alterius religionem ingredi non potest. H. d. cum cap. sequenti.
• CAP. VII. Rapta potest matrimonium contrahere cum raptore, ubi dabitur libera facultas in contrahendo.

TITULUS XVIII. DE FURTIS.

• CAP. I. In Exodo.
• CAP. II. Furibus et latronibus in peccato obeuntibus sacramenta ecclesiastica deneganda sunt; secus, si in morte eos poenituit.
• CAP. III. Committens furtum ex necessitate non multum urgente, peccat, sed non graviter; unde       imponenda est ei levis poenitentia. H. d. secundum communem intellectum.
• CAP. IV. Non indicans furem propter lucrum, quod ab eo consequitur, reus peccati est.
• CAP. V. Fur occultus potest post restitutionem et poenitentiam ad sacros ordines promoveri.

TITULUS XIX DE USURIS.

• CAP. I. Usura est lucrifacere fructus rei pignoratae; fallit in casu hic excepto.
• CAP. II. Idem in effectu dicit cum praecedenti cap., sed addit tacite idem esse in laicis. Nam in praecedenti capite tantum fuit facta mentio de clericis.
• CAP. III. Manifesti usurarii ad communionem altaris et ecclesiasticam sepulturam et oblationem offerendam admitti non possunt, et clerici, contra hoc facientes, puniantur, ut hic dicitur.
• CAP. IV. Potest intelligi dupliciter, primo in mutuante, secundo recipiente usuras, et secundum primum intellectum hoc dicit: Etiam pro opere pio non licet usuras recipere, quando per receptionem datur causa usurae committendae. H. d. Vel sic et clarius: Non licet inducere quem ad exercendum usuras etiam pro pio opere. Et ista lectura colligitur ex decisa.
• CAP. V. Usurarii, qui sunt solvendo, coguntur per poenas Lateranensis concilii usuras restituere, etiam quas ante concilium receperunt; et facultatibus non exstantibus debent possessiones, emptae ex pecunia foenebri, vendi, et debentibus recipere satisfieri.
• CAP. VI. Vendens rem plus, quam valeat, quia solutionem differt, peccat, nisi dubium sit, an tempore solutionis erit valor rei variatus, et venditor non erat venditurus tempore, quo vendidit. H. d. secundum communem intellectum.
• CAP. VII. Usurarius monitus, non desistens, si clericus est, ab officio et beneficio suspenditur; si laicus, excommunicatur.
• CAP. VIII. Fructus rei pignoratae computari debent in sortem, et excipit unum casum.
• CAP. IX. Heres, usurarii filius vel extraneus, usuras, extortas per defunctum, restituere compellitur.
• CAP. X. Mutuans ea mente, ut ultra sortem aliquid recipiat, tenetur in foro animae ad illud restituendum, si ex hoc aliquid consecutus est. Idem in non dante parabolam iuramenti, nisi aliquid inde recipiat. Et idem in vendente rem plus, quam valeat, quia differt solutionem.
• CAP. XI. Manifestus usurarius, appellans ad subterfugiendum restitutionem, audiendus non est.
• CAP. XII. Per subtractionem communionis Christianorum et per principes saeculares cogendi sunt Iudaei ad usuras restituendas.
• CAP. XIII. Non obstante iuramento de non repetendis usuris, per debitorem praestito, potest iudex ex officio suo usurarium ad restituendas usuras compellere.
• CAP. XIV. Non auditur usurarius repetens usurus, nisi prius restituat extortas.
• CAP. XV. Convictus de usuraria pravitate per formam et alia argumenta, potest manifestari usurarius, et tanquam manifestus usurarius compesci secundum dispositionem Lateranensis concilii.
• CAP. XVI. Maritus, recipiens pignus pro dote promissa, non tenetur fructus in sortem computare. H. d. est casus singularis, et alibi non probatur.
• CAP. XVII. Repetens usuras non auditur, nisi restituat extortas per se, vel per alium, a quocunque causam habeat.
• CAP. XVIII. Etiam Iudaei compellendi sunt ad restituendas usuras extortas a Christianis, et ad solvendas decimas vel oblationes de eorum possessionibus.
• CAP. XIX. Usurarius est, qui a debitore recipit aliquid ultra sortem, etiamsi suscipiat in se periculum. H. d. primo. Non est usurarius emptor rei minus iusto pretio, si tunc verisimiliter dubitetur, an tempore solutionis plus vel minus sit res valitura. H. d. secundo. Propter dubium excusatur is, qui ex eo, quod differt solutionem pretii, vendit rem plus, quam valeat, si non erat eam alias venditurus. Hoc dicit tertio.

TITULUS XX. DE CRIMINE FALSI.

• CAP. I. Testis falsidicus tres laedit, Deum, iudicem et partem, et falsus est non solum, qui mendacium dicit, sed etiam, qui veritatem occultat.
• CAP. II. Sententia, lata per falsas literas, non debet exsecutioni mandari.
• CAP. III. Clericus, falsans sigillum principis, deponitur. Item ei character inprimitur, et in exsilium mittitur.
• CAP. IV. Exsistens in curia literas apostolicas non recipiat, nisi de manibus Papae, vel officialium ab ipso deputatorum; personae tamen solennes per nuncios recipere poterunt, de manibus tamen praedictorum. Contra faciens, si laicus est, excommunicationi subiacet; si clericus, ab officio et beneficio deponitur. Hoc dicit usque ad §. Adiicientes. – §. 1. Per excommunicationis poenam providet contra non resignantes, nec destruentes literas falsas infra XX. dies; et absolutio Papae reservatur, et contra factum non tenet. H. d. Abbas.
• CAP. V. Ponit novem modos falsandi literas papales.
• CAP. VI. Falsae sunt literae papales, in quibus episcopus vocatur filius, vel inferior frater, vel uni scribitur in plurali.
• CAP. VII. Qui per se, vel per alios literas Papae falsant, excommunicati sunt cum suis fautoribus, et clerici officiis et beneficiis privati sunt, et degradandi et tradendi curiae saeculari, per quam laicus legitime punitur. Qui vero falsis literis utitur, si clerericus est, officio et beneficio privatur; si laicus, excommunicatus est. H. d.
• CAP. VIII. Non praesumitur quis falsare literas de simplici iustitia, nec punitur, si, hoc comperto, destiterit illis uti.
• CAP. IX. Propter paucarum literarum rasuram in loco non suspecto rescriptum non probatur falsum.

TITULUS XXI. DE SORTILEGIIS.

• CAP. I. Sortilegia pro futuris inveniendis vel divinationibus faciendis prohibentur, et contra facientibus poena imponitur.
• CAP. II. Presbyter, qui per inspectionem astrolabii furta requirit, ad tempus suspenditur ab altaris ministerio. Ita communiter summatur; sed in veritate haec summatio non est indistincte vera, quia acrius potest puniri.
• CAP. III. Non solum electio per sortes fieri non debet, sed etiam electiones compromissariorum per sortes assumi non debent.

TITULUS XXII. DE COLLUSIONE DETEGENDA.

• CAP. I. Accusatore desistente ab accusatione, poteet iudex ex officio suo inquirere super crimine illato.
• CAP. II. Desistente accusatore et accusato iudex prosequitur.
• CAP. III. Colludens in causa beneficiali privari debet beneficio.
• CAP. IV. Absolutio de criminibus illatis, per collusionem facta, non impedit facultatem iterum accusandi et inquirendi de illis criminibus.

TITULUS XXIII. DE DELICTIS PUERORUM.

• CAP. I. Impuberes praeter vitium carnis delinquere possunt; puniuntur tamen mitius quam adulti.
• CAP. II. Puer non debet ita severe puniri, sicut maior, nec pater ex delicto filii impuberis tenetur.

TITULUS XXIV. DE CLERICO VENATORE.

• CAP. I. Clerico prohibetur venatio, et contra facienti poena imponitur. Hoc dicit cum sequenti.
• CAP. II. Summatum est supra capitulo proximo.

TITULUS XXV. DE CLERICO PERCUSSORE.

• CAP. I. Clericus, saepe alium percutiens, et monitus non desistens, deponendus est.
• CAP. II. Duobus mensibus a missarum administratione suspenditur episcopus, qui crudeliter aliquem fustigari facit.
• CAP. III. Non punitur clericus ut homicida, si fuit ipse in conflictu pro parte violentiam repellentium, licet ibi aliqui mortui sint, et ipse lapides proiecit, ex quo nullum ipse percussit.
• CAP. IV. Clericus, qui fuit in conflictu, ubi aliqui fuerunt occisi sine eius facto vel consilio, de iure communi promoveri potest. H. d. secundam intellectum, qui plus placet Panorm.

TITULUS XXVI. DE MALEDICIS.

• CAP. I. Maledicens Papae puniendus est, ut alii deinceps deterreantur, et ipse arceatur.
• CAP. II. Hic ponitur poena blasphemantis Deum, vel aliquem sanctum, et maximo Virginem gloriosissimam.

TITULUS XXVII. DE CLERICO EXCOMMUNICATO, DEPOSITO VEL INTERDICTO MINISTRANTE.

• CAP. I. Clericus, depositus celebrans, excommunicatur.
• CAP. II. Degradatus vel suspensus celebrans, et monitus non desistens, excommunicatur; et, si nec sic desistat, per saecularem potestatem ad requisitionem ecclesiae exsilio damnatur.
• CAP. III. Interdictus et excommunicatus celebrans, monitus non desistens, deponitur.
• CAP. IV. Excommunicati vel interdicti celebrantes deponi debent, nisi propter multitudinem mitigetur poena.
• CAP. V. Si habens notitiam excommunicationis per solam famam celebrat, debet de rigore deponi, licet cum eo possit misericorditer dispensari. H. d. et est casus notabilis.
• CAP. VI. Excommunicatus celebrans a beneficio deponitur.
• CAP. VII. Collatio beneficii excommunicato facta non tenet, et scienter talibus conferens a beneficiorum collatione suspenditur. – (Quaesivistis etc.:) Celebrans in loco interdicto, si est clericus saecularis, beneficiis privatur; si monachus, in arctius monasterium detruditur. H. d.
• CAP. VIII. Valet collatio beneficii ei facta, qui prius fuit excommunicatus, sei absolutus tempore collationis.
• CAP. IX. Suspensus vel excommunicatus ignoranter celebrando nulla indiget dispensatione respectu irregularitatis; alias secus.
• CAP. X. Excommunicatus minori celebrans non est irregularis, sed peccat, et potest eligere, et ea, quae sunt iurisdictionis, exercere, licet non eligi; et, si confert sacramenta, licet peccet, tamen collatio tenet et suum habet effectum.

TITULUS XXVIII. DE CLERICO NON ORDINATO MINISTRANTE.

• CAP. I. Clericus, ministrans in pertinentibus ad ordinem, quem non habet, deponendus est, et amplius non ordinandus.
• CAP. II. Diaconus, missam celebratos, ad sacerdotium non promovetur, et a diaconatu suspenditur ad tempus; sed in beneficio poterit ad tempus dispensari.

TITULUS XXIX. DE CLERICO PER SALTUM PROMOTO.

• CAP. UN. Qui ignoranter per saltum de subdiacono fit presbyter, post poenitentiam in diaconum ordinatur, et postea potest secum in sacerdotio dispensari.

TITULUS XXX. DE EO, QUI FURTIVE ORDINEM SUSCEPIT.

• CAP. I. Qui furtive recipit ordinem, si contra hoc facientes lata erat excommunicatio, sine dispensatione Papae in sic suscepto ministrare vel ad superiorem adscendere non potest; sed, si excommunicatio lata non erat, episcopus et abbas poterunt dispensare. H. d. cum duobus sequentibus.
• CAP. II. Summatum est supra capitulo proximo.
• CAP. III. Summatum est supra capitulo primo.

TITULUS XXXI. DE EXCESSIBUS PRAELATORUM ET SUBDITORUM.

• CAP. I. Monet praelatos abstinere a gravaminibus, subditorum, et aliqua enumerat, et geminatum poenam imponit contra facientibus.
• CAP. II. Non potest episcopus sine causa eccleaiam alteri subiectam ab illius subiectione et obsequio liberare.
• CAP. III. Habens subiectionem seu collationem beneficii, illud pro suo usu retinere non potest, seu sibi conferre.
• CAP. IV. Contra naturam incontinentes, si sunt clerici, deponuntur, et in monasterio detruduntur; si laici, excommunicantur.
• CAP. V. Subditus non tenetur parere superiori, aliquid exigenti vel praecipienti contra tenorem sui privilegii.
• CAP. VI. Vicarius ecclesiae, usurpans sibi ipsius ecclesiae personatum contra praestitum iuramentum, ad officii sui exsecutionem admitti non debet.
• CAP. VII. Excommunicatio, lata contra subditum, quia non paret contra privilegium sibi a superiori concessum, non tenet.
• CAP. VIII. Praelatus inferior citra episcopum non potest suam ecclesiam vel sibi subiectam alteri unire sine episcopi consensu, etiam metropolitani auctoritate interveniente. H. d. et est casus multum allegabilis.
• CAP. IX. Suspendi debet clericus, qui de suo crimine publice gloriatur.
• CAP. X. Clericus, auctoritatem vel consilium directe vel indirecte homicidio praestans, irregularis efficitur.
• CAP. XI. Collatio beneficii facta indigno occulta cassari debet, et conferens secundo ante cassationem primae collationis privari debet ea vice potestate conferendi.
• CAP. XII. Cognoscere de causa matrimoniali, item poenitentias publicas et indulgentias concedere spectat ad dignitatem episcopalem; unde inferior praelatus de his se intromittere non debet, nisi ei competat de iure speciali.
• CAP. XIII. Ad revelandum peccatorem, sive peccatum in poenitentia confessum, sacerdos compelli non potest.
• CAP. XIV. Privati homines regulariter nequeunt constituere collegium et habere signa collegii, nisi eis aliter concedatur.
• CAP. XV. Qui contra iuramentum negat praelatum dominum suum, vel coram iudice saeculari de ipso conqueritur vel ipsum invadit, deponi debet.
• CAP. XVI. Ponit XV. gravamina, illata religiosis, a quibus praecipit praelatos abstinere.
• CAP. XVII. Ponit XII. gravamina Praedicatorum et Minorum, a quibus praecipit praelatos abstinere.
• CAP. XVIII. Non servans interdictum, suspensus est ab officio et beneficio, et omni iurisdictione. H. d. secundum verum intellectum.

TITULUS XXXII. DE NOVI OPERIS NUNCIATIONE.

• CAP. I. Etiam ecclesia aedificata post nunciationem novi operis destruenda est expensis construentis. H. de cum sequenti.
• CAP. II. Summatum est supra capitulo primo.
• CAP. III. In optione est nunciantis novum opus, an intra tres menses de praeiudicio suo debeat ostendere, et interim cessetur ab opere; an vero recepta cautione de opere demoliendo statim aedificari permittat. H. d. cum sequ.
• CAP. IV. Summatum est supra capitulo proximo.

TITULUS XXXIII. DE PRIVILEGIIS ET EXCESSIBUS PRIVILEGIATORUM.

• CAP. I. Episcopalis dignitas non debet tribui, nisi locis insignibus et populosis.
• CAP. II. Non obstante privilegio fori potest laicus ecclesiae malefactor per ecclesiam puniri.
• CAP. III. Religiosi etiam ex empti ecclesias et decimas non debent a laicis recipere, sine consensu dioecesanorum. Hoc dicit usque ad §. Excommunicatos. – §. 1. Excommunicati et interdicti omnino non debent admitti ad divina, etiam per religiosos exemptos. H. d. usque ad §. In ecclesiis. Abbas Siculus. – §. 2. Religiosi etiam exempti in ecclesiis, non pertinentibus ad eos, pleno iure non instituunt nec destituunt inconsultis episcopis; sed rationem exigunt in temporalibus ab institutis. H. d. usque ad §. Quodsi. – §. 3. Hospitalarii et Templarii semel in anno celebrant in ecclesia, posita in loco interdicto; ibi tamen non sepeliuntur corpora mortuorum. H. d. usque ad §. De confratribus. Abbas. – §. 4. Confratres exemptorum, seu ipsorum oblati, qui in totum non se transtulerunt, iudicari possunt ab ordinariis locorum. H. d. usque ad tuo. Abbas Siculus.
• CAP. IV. Suis privilegiis privandus est qui alienis derogat.
• CAP. V. Etiam privilegiati non possunt admittere excommunicatos ad sepulturam, et, si admiserint, debent inde eos eiicere, et, si non fecerint, episcopus supplebit.
• CAP. VI. Contra privilegium ecclesiae praescribitur spatio XXX. annorum, hodie vero XL. ut infra eod. Accedentibus.
• CAP. VII. De privilegiis non est iudicandum, nisi eorum tenore inspecto, et secundum continentiam eorum ab omnibus subditis sunt servanda.
• CAP. VIII. Per solutionem census, quae fit Romanae ecclesiae, non probatur exemptio a iurisdictione episcoporum.
• CAP. IX. Privilegium, uni concessum, non potest ad alium extendi propter identitatem rationis. H. d. et solet quotidie allegari.
• CAP. X. In oratoriis privatis campanae publicae teneri non possunt etiam per religiosos. H. d. et tene menti hunc textum, qui quotidie allegatur et est in usu.
• CAP. XI. In tota provincia exhortationis officio privantur Hospitalarii, qui mittunt pro eleemosynis cruce falso signatos, et, si missi sunt laici, excommunicantur; si sunt clerici, ab officio et beneficio suspenduntur. Et eadem suspensione puniuntur qui ante reconciliationem in polluta ecclesia celebrant; et suspensi per episcopos exemptos absolvi non possunt; et fratres privilegiatorum, qui ad eos se omnino non transferunt, privilegiati non sunt.
• CAP. XII. Contenta in instrumento perdito probari possunt per testes, qui illud perlegerunt, si deponunt de tenore, et quod erat sine vitio. H. d. et non est alibi casus ita clarus.
• CAP. XIII. Innovatio privilegiorum novum ius non tribuit, sed antiquum conservat. H. d. quoad titulum.
• CAP. XIV. Ecclesia, utens duplici privilegio exemptionis, licet succumbat ex uno potest nihilominus ex alio se iuvare et obtinere; nec tenetur exemptus promittere obedientiam dioecesano; vigore tamen exemptionis non potest sine licentia dioecesani ecclesiam construere in loco non exempto; et, si exemptus de facto in loco non exempto construit ecclesiam, cedit iuri episcopi.
• CAP. XV. Contra privilegia ecclesiae minori spatio quadraginta annorum non praescribitur. H. d. secundum verum intellectum.
• CAP. XVI. Exemptus ratione certae rei vel certi loci non censetur exemptus respectu ulterius rei vel loci. H. d. et est textus notabilis et multum allegabilis.
• CAP. XVII. Per exemptionem, concessam monasterio, capellae sibi subiectae non censentur exemptae.
• CAP. XVIII. Receptus sub protectione Papae per hoc non censetur exemptus. Hoc dicit.
• CAP. XIX. Religiosi, quibus a Papa concessum est, ut ecclesias eis subiectas possint in proprios usus convertere, non auctoritate propria, sed a dioecesano loci possessionem illarum ecclesiarum recipere debent, nisi in privilegio aliud exprimatur.
• CAP. XX. Si is propter cuius delictum positum est interdictum, illud non servat, alii nihilominus servare tenentur; secus, si ille non servat, in cuius favorem latum fuit.
• CAP. XXI. Privilegium concessum monasterio, ut eius monachi excommunicari non possint, intelligitur de monachis, exsistentibus in monasterio, vel in ecclesiis sibi subiectis utroque iure. Hoc dicit, et est casus quotidianus.
• CAP. XXII. Episcopus, remittens alicui ecclesiae decimas episcopales indefinite remisisse videtur non solum praeteritas, sed et futuras. Et est casus notabilis.
• CAP. XXIII. Ponit concilium ordinem quatuor patriarchalium sedium, usque ibi: Servata, ubi ponit tria privilegia ipsarum. Primum, quia dant pallium. Secundum ibi: Dominicae, quia ante se crucem deferri faciunt, praeterquam in casibus, hic exceptis. Tertium ibi: In omnibus, quia ad ipsos appellatur. Et in hoc protestatur ibi: Salvis.
• CAP. XXIV. Privilegium religiosis concessum, ut possint sepelire confratres suos tempore interdicti, intelligitur de illis confratribus, qui, licet maneant in saeculo, obtulerunt se tamen ordini, mutato habitu saeculari, vel de illis, qui bona sua eis dederunt usufructu retento. Hoc primo. Privilegium religiosis concessum, quo eis, venientibus ad locum interdictum, semel in anno aperiantur ecclesiae, ut celebrentur in eis divina, intelligitur, quod una tantum sola ecclesia aperiatur in loco. Hoc secundo.
• CAP. XXV. Tempore generalis interdicti episcopi non prohibiti, qui non fuerunt culpabiles interdicti, clam celebrare possunt, et hodie istud non est privilegium episcoporum, sed ius commune, ut in c. fin. de sent. excomm. in VI. et ibi plene habetur, an et quando et qualiter possit celebrari tempore interdicti.
• CAP. XXVI. Privilegia non sunt violanda etiam indirecte. H. d. generaliter.
• CAP. XXVII. Qui in habitu et tonsura et ceteris ut laici conversantur, deprehensi in maleficiis se pro clericis non defendunt. Ita communiter summatur.
• CAP. XXVIII. Parisiis et in locis vicinis ius civile legi non debet.
• CAP. XXIX. Innovatio privilegii ius novum non inducit, sed vetus conservat.
• CAP. XXX. Privilegiati, ut ubique possint cum altari viatico celebrare, hoc possunt sine licentia       praelatorum.
• CAP. XXXI. Privilegium de decimis novalium non solvendis non comprehendit decimas tempore privilegii impetrati possessas ac aliis, nisi de possessione alterius in privilegio fiat mentio.
• CAP. XXXII. Confratres privilegiatorum, nisi se ad eos in totum transtulerint, ad episcopalia iura tenentur.
• CAP. XXXIII. Quoad privilegium retentionis decimae semel novale semper est novale.

TITULUS XXXIV. DE PURGATIONE CANONICA.

• CAP. I. Infamatus fide dignus per iuramentum se purgat; alias secus, et censetur non idoneus enormiter peccans.
• CAP. II. Infamatus, tertio monitus se non corrigens, usque ad purgationem ab officio suspenditur.
• CAP. III. Etiam regulares purgant se de delicto secundum regulam canonicam.
• CAP. IV. Si delictum est probabile, non indicitur purgatio; alias secus. H. d. quoad titulum.
• CAP. V. Infamatus, contra quem crimen probari non potest, debet se purgare iuramento de veritate, compurgatores vero de credulitate.
• CAP. VI. Episcopus parochianum suum infamatum compellit ad se purgandum, nisi ab eo legitime appellaverit.
• CAP. VII. Compurgatores debent esse honesti, et notum habere eum, quem purgant, nec debent a iudice vel alio impediri; et deficiens in purgatione punitur ut convictus.
• CAP. VIII. Absolutio, facta secundum purgationem vulgarem, non tenet, et ea non obstante potest indici de novo purgatio, et admittitur accusatio.
• CAP. IX. Sufficit, quod compurgator sit toleratus ab ecclesia bonae famae, nec de crimine suspectus condemnatus.
• CAP. X. Propter magnitudinem crimisis infamatus suspendi potest, nedum ab officio, sed etiam a beneficio, donec se purgaverit. Hoc primo. Et augetur propter hoc numerus compurgatorum. Hoc secondo. Ex causa interdum post purgationem praestitam suspenditur quis ad tempus. Hoc tertio. Et deficiens in purgatione punitur convictus. Hoc quarto.
• CAP. XI. Breve est, nec potest aliter summari.
• CAP. XII. Si infamia ortum non habet ex probabilibus coniecturis, non est de necessitate indicenda purgatio; potest tamen indici ad instantiam purgandi.
• CAP. XIII. Compurgator iurat de credulitate.
• CAP. XIV. Infamatas super defectu natalium non debet promoveri, nisi prius se purget.
• CAP. XV. Super notorio crimine non est indicenda purgatio, et, pendente causa super criminibus coram Papae delegato, purgatio ab ordinario super eis recepta non tenet.
• CAP. XVI. Non sufficit praelato, de criminibus infamato, iurare, quum se purgat, quod sit immunis ab illis criminibus; sed iurare debet, quod post suam promotionem illa crimina non commisit.

TITULUS XXXV. DE PURGATIONE VULGARI.

• CAP. I. Duella et aliae purgationes vulgares prohibitae sunt, quia per eos multoties condemnatur absolvendus, et Deus tentari videtur. H. d. totus titulus.
• CAP. II. Summatum est supr. cap. proximo.
• CAP. III. Summatum est supra cap. I.

TITULUS XXXVI. DE INIURIIS ET DAMNO DATO.

• CAP. I. Propter eius brevitatem non summatur.
• CAP. II. Breve est, et ideo non summatur.
• CAP. III. Breve est, et ideo non summatur.
• CAP. IV. Ibidem.
• CAP. V. Breve est, et non summatur.
• CAP. VI. Breve est, et quasi idem cum praecedenti.
• CAP. VII. Saecularis potestas, quae clericum bannivit, condemnari debet per iudicem ecclesiasticum secundum aestimationem iniuriae in expensis et damnis. Et hodie adde poenam in Clem. 1. de poenis.
• CAP. VIII. Qui iurat statutum super non repetendis damnis, hoc non obstante, expensas repetere poterit. H. d. vel sic: Statutum super damnis non repetendis ad expensas non extenditur.
• CAP. IX. Habet plura dicta, et se summat.

TITULUS XXXVII. DE POENIS.

• CAP. I. Toties puniendus est criminosus, quoties delictum iterat.
• CAP. II. Interficiens presbyterum puniendus est, et poenae pars ecclesiae, cui praefuit, alia pars pro eius anima distribuitur.
• CAP. III. Non debent praelati pro criminosis sustinendis pecuniam exigere, nec etiam correctionis causa ex cupiditate poenam pecuniariam imponere.
• CAP. IV. Victus condemnatur victori praesenti in expensis, etiam in causis pecuniariis, et unum casum excipit.
• CAP. V. Clericus, causam seu operam praebens bello, deponendus est.
• CAP. VI. Clericus pro magno scelere ab eo commisso deponi debet, et in monasterio detrudi ad agendam poenitentiam.
• CAP. VII. Si uterque contrahentium venit contra contractum: uterque potest exigere poenam, adinvicem promissam ex conventione.
• CAP. VIII. Si testis propter vacillationem incarceratur, infamiam non incurrit.
• CAP. IX. Obligatus ad certam quantitatem, certa die sub poena solvendam, si partem infra terminum solvit, ad poenam integram non tenetur.
• CAP. X. Occidentes praelatum privantur beneficiis et feudis, quae habent ab ecclesia, cui praeerat praelatus ille, nec eis vel heredibus restituentur, nec alia de novo concedi debent. Et hodie in occidente, capiente vel banniente episcopum auctae sunt similes poenae, de quibus in Clem. Si quis suadente eod. tit.
• CAP. XI. Prorumpens contra iudicem, arbitrio superioris punitur.
• CAP. XII. Patroni, advocati vel vicedomini, vendicantes sibi in ecclesiis plus quam iura permittant, per censuram ecclesiasticam compescuntur, et, si occidunt praelatum vel clericum ecclesiae per se vel per alios, perdunt quod habent ab ecclesia, et eorum posteri usque ad quartam generationem non admittuntur ad clerum, nec in religionibus praeficiuntur.
• CAP. XIII. Domino excommunicato manente, subditi fidelitatem non debent, et, si longo tempore in ea perstiterit et monitus non paruerit ecclesiae, ab eius debito absolvuntur.

TITULUS XXXVIII. DE POENITENTIIS ET REMISSIONIBUS.

• CAP. I. Pro manifesto peccato poenitentia publica imponi debet.
• CAP. II. Ponit poenitentiam occidentis presbyterum.
• CAP. III. Consideratis circumstantiis arbitraria poenitentia iudicenda est ei, qui modum excessit se defendendo.
• CAP. IV. Indulgentiae, quae conceduntur per praelatos non subditis, non prosunt, nisi proprii iudices hoc concedant.
• CAP. V. Non est vere poenitens qui peccandi animum non deponit; tamen recipitur eius confessio.
• CAP. VI. Qui ex poenitentia debet certa die in pane et aqua ieiunare, potest deficiente pane aliis       cibariis uti.
• CAP. VII. Sacerdoti Graeco procuranti, vel studiose negligenti oppressionem filiorum, non imponitur poenitentia publica, sed debet abstinere ab altaris officio, et aliter in secreto agere poenitentiam; sed, si delictum est publicum, debet publice agere poenitentiam.
• CAP. VIII. Sacerdos poenitentiam arbitrari debet secundum quantitatem excessus, poenitentis contritionem, et alias circumstantias. H. d. quoad titulum.
• CAP. IX. Auditur mulieris confessio, quae sibi partum alienum supposuit, vel proprium ex adulterio suscepit, nec illud marito vult detegere.
• CAP. X. Abbatissa moniales benedicere, confessiones audire et publice praedicare non potest.
• CAP. XI. Tempore generalis interdicti conceditur poenitentia et viaticum morientibus. Hoc primo. Clerici, qui servarunt interdictum, possunt eum silentio in coemeterio sepeliri. Hoc secundo. In conventualibus ecclesiis clerici bini vel trini possunt horas submissa voce dicere. Hoc tertio. Cruce signatis et peregrinis tempore interdicti poenitentia concedi potest. Hoc quarto.
• CAP. XII. Famosum est et multum allegabile, et hoc dicit. Quilibet doli capax tenetur saltem semel in anno confiteri proprio sacerdoti, vel de eius licentia alteri, et eucharistiae sacramentum ad minus in Pascha recipere. Et sacerdos, revelans confessionem, deponendus est, et in monasterio ad agendum perpetuam poenitentiam detrudendus.
• CAP. XIII. Medici, vocati ad infirmos, debent ante omnia inducere infirmum ad confessionem, nec quicquam persuadere pro salute corporis, tendens in animarum periculum.
• CAP. XIV. Eleemosynarum quaestores sine apostolicis vel dioecesanorum literis admitti non debent, nec tunc proponant ultra id, quod in ipsis literis continetur. Hoc primo. Et debent esse modesti, et a locis et expensis incongruis abstinere. Hoc secundo. In dedicatione basilicae ultra annum, et in anniversario dedicationis, et in literis indulgentiarum, concessis ab alio quam a Papa, ultra XL. dies remissio excedere non debet. H. d. usque ad fin.
• CAP. XV. Archiepiscopus infra provinciam suam potest concedere indulgentias secundum formam concilii generalis. H. d. Et loquitur de cap. praeced. in fine.
• CAP. XVI. Episcopus et alii, de quibus in litera, possunt sine licentia superiorum sibi eligere providum confessorem.

TITULUS XXXIX. DE SENTENTIA EXCOMMUNICATIONIS.

• CAP. I. Impubes, qui clericum percussit, ab episcopo absolvi potest, et qui ioco vel causa disciplinae percutit clericum, etiamsi sit maior, excommunicatus non est; qui vero ex odio, sic, et per Papam absolvitur.
• CAP. II. Monachos, se adinvicem percutientes, absolvit abbas. Idem in canonicis regularibus; et, abbatis discretione deficiente, recurritur ad episcopum.
• CAP. III. Ostiarius, qui clericum percussit non graviter, ab episcopo absolvi potest. Hoc primo. Officialis, deliberate iniiciens manum in clericum, per Papam absolvitur. Hoc secundo. Qui repellendo vim vi clericum percutit, excommunicatus non est. Hoc tertio. Qui percutit clericum, turpiter inventum cum propinqua, excommunicatus non est; secus cum remota, et dicitur propinqua, ut in litera.
• CAP. IV. Qui percutit clericum, ignorans probabiliter eum clericum, excommunicatus non est; ignorantiam tamen probare debet per iuramentum, et, si hoc praestare recusat, pro excommunicato haberi debet.
• CAP. V. Percutiens clericum vel religiosum excommunicatus est, nec ab alio quam a Papa absolvitur, praeterquam in mortis articulo.
• CAP. VI. Mulieres, quae inciderunt in canonem: Si quis suadente, absolvuntur ab episcopo. Idem in personis, quae non sunt sui iuris, vel sunt delicatae, de quibus dubitatur, quod non possent commode accedere ad curiam. Et h. d. usque ad §. Illi. – §. 1. Mandans clericum percuti, excommunicatus est, sicut percutiens. H. d.
• CAP. VII. Excommunicatus per iniectionem manuum in clericum, licet occultus, absolvitur per solum Papam.
• CAP. VIII. Etiam privilegiati tenentur vitare excommunicatum, et per iniectionem manuum in clericum excommunicati sunt.
• CAP. IX. Percutiens monachum vel conversum religiosum debet denunciari excommunicatus, et vitari, donec fuerit per Papam absolutus.
• CAP. X. Ponitur forma praecepti, quod sub virtute iuramenti fieri debet illi, qui pro violenta manuum iniectione in clericum excommunicatus absolvitur.
• CAP. XI. Excommunicatum pro percussione clerici absolvit episcopus, si sine periculo Papam adire nequit; debet tamen sibi mandare, quod adeat Papam impedimento cessante.
• CAP. XII. Quum Papa absolutionem excommunicati delegat, mandat recipi cautionem de parendo mandatis ecclesiae.
• CAP. XIII. Excommunicatus per canonem: “Si quis suadente,” sit dives vel pauper, per Papam absolvendus est vel eius legatum; fallit in muliere, sive infirmo vel mutilato, qui per episcopum       absolvi possunt.
• CAP. XIV. Ante denunciationem vitandus est excommunicatus pro violenta manuum iniectione in clericos, nisi sit incultus. Hoc primo. Interficiens clericum, qui, contempto clericali habitu, se enormitatibus immiscuit, excommunicatus non est. Hec secundo.
• CAP. XV. Ante absolutionem communicandum non est excommunicato, licet iuraverit parere mandatis ecclesiae, vel composuerit cum offenso. Hoc dicit primo. Infamato de excommunicatione communicandum non est, nisi se purget, vel ad cautelam absolvatur. H. d. secundo.
• CAP. XVI. Sacerdos, eiiciens regularem de ecclesia, officia divina turbantem, excommunicatus non est.
• CAP. XVII. Excommunicati pro levi manuum iniectione in clericum possunt per episcopum absolvi. H. d. secundum communem lecturam, et est textus singularis.
• CAP. XVIII. Clericus, qui scienter et sponte participat excommunicato in divinis officiis, excommunicatus est excommunicatione maiori, et tantum absolvendus per Papam. H. d. secundum Panorm.
• CAP. XIX. Excommunicatus pro iniectione manuum in clericum, vel incendiarius post publicationem a solo Papa absolvitur.
• CAP. XX. Legati de latere absolvere possunt excommunicatos pro iniectione manuum in clericos.
• CAP. XXI. Generalis excommunicatio non ligat, nisi subditos proferentis.
• CAP. XXII. Qui cum effractione spoliant ecclesias, excommunicati sunt, et per Papam tantum post denunciationem absolvuntur.
• CAP. XXIII. Percutiens vel etiam interficiens clericum, se, dimisso clericali habitu, saevis enormitatibus immiscentem, non tenetur ire pro absolutione ad sedem apostolicam. Ita generaliter summari potest.
• CAP. XXIV. Iudex ecclesiasticus, faciens percuti clericum per laicnm, etiam causa disciplinae, excommunicatus est, et ipse, et verberans pro absolutione tenentur ire ad Papam.
• CAP. XXV. Clericus, ut laicus incedens, tertio monitus non resipiscens, perdit privilegium clericale.
• CAP. XXVI. Excommunicatus propter iniectionem manuum in clericum, impeditus ire ad curiam, potest ab inferiore absolvi; sed impedimento cessante tenetur curiam visitare, suscepturus mandatum apostolicum.
• CAP. XXVII. Ligatus pluribus excommunicationibus, licet ex eodem facto, obtinens absolutionem expressa una causa seu una excommunicatione, non habetur pro absoluto quoad aliam.
• CAP. XXVIII. Excommunicato, decedenti in excommunicatione, quantumcunque contritus decesserit, non est communicandum ante absolutionem, nec pro eo orandum, licet sit quoad Deum absolutus. Sed si constat ecclesiae de contritione praecedenti, absolvetur etiam post mortem ab eo, a quo vivus fuerat absolvendus; et heredes eius compelluntur per ecclesiam ad satisfaciendum pro eo.
• CAP. XXIX. Detinens clericum in custodia vel vinculis sine laesione, excommunicatus est. H. d. primo. Communicans excommunicato scienter in crimine excommunicatus est, et, nisi difficultas impediat, absolvi debet ab excommunicatore cum iuramento. Communicans vero extra crimen reconciliari potest per simlicem sacerdotem sine iuramento. H. d. usque ad finem.
• CAP. XXX. Iuramentum excommunicati de stando mandatis ecclesiae non habet vim absolutionis. H. d. primo. Excommunicato nullus communicare tenetur praeter personas exceptas; alias communicans excommunicato incurrit minorem, et est excommunicandus maiori, nisi ille esset excommunicatus cum particibus suis, qui tunc esset excommunicatus maiori.
• CAP. XXXI. Excommunicato communicare tenentur qui prius erant ei obligati ad obsequium familiare; alii vero non tenentur de necessitate, licet interdum possint de necessitate urgente.
• CAP. XXXII. Si excommunicatus pro manuum iniectione scienter recipit ordines, si est clericus saecularis, deponendus est; si regularis, exsecutione ordinis est suspensus. Qui, ignorans ius vel factum, sic excommunicatus recipit ordines, si est clericus saecularis, dispensat cum eo solus Papa; si regularis, dispensat abbas, si ignorantia est probabilis, et factum non est grave.
• CAP. XXXIII. Monialis, percutiens monialem seu conversum, vel clericum saecularem, incidit in excommunicationem, et ab episcopo loci absolvi potest.
• CAP. XXXIV. Contractus etiam, qui sine communione explicari non potest, non dissolvitur, seu       impeditur per excommunicationem, supervenientem in eum, qui tenetur aliquid praestare non excommunicato.
• CAP. XXXV. Praelatus potest et debet clericum, subiectum incorrigibilem, incarcerare, et laici citra metum excommunicationis de praelatorum licentia capere possunt clericos, et ad iudicium ducere.
• CAP. XXXVI. Excommunicatus est qui in clericum, eiam volentem, manus iniecerit violentas, etiamsi hoc faciat in satisfactionem praecedentis iniuriae. H. d. et est casus notabilis.
• CAP. XXXVII. Servus excommunicatus pro iniectione manuum in clericum, tenetur pro absolutione ire ad sedem apostolicam. Sed, si ex hoc dominus, qui non fuit in culpa, grave damnum patiatur, vel servus hoc faciat in eius fraudem, absolvi potest ab episcopo, si laesio non fuit enormis.
• CAP. XXXVIII. Excommunicatus propter participationem cum excommunicato, licet eum postea impugnet, ex hoc solo pro absoluto non est habendus.
• CAP. XXXIX. Semel excommunicatus debet vitari semper ut excommunicatus, nisi legitime probet, se fuisse absolutum.
• CAP. XL. Si excommunicatus ab episcopo metropolitanum appellat, ab eo absolvi potest; metropolitanus tamen, volens suo suffraganeo deferre, potest illum sibi remittere, quando propter manifestum excessum fuit excommunicatus. Et ante absolutionem non auditur volens probare, se iniuste excommunicatum; secus, si probare vult, sententiam esse nullam.
• CAP. XLI. Si Papa suis literis excommunicatum salutat, non propter hoc eum absolvit.
• CAP. XLII. Excommunicatus a pluribus praelatis ab plures causas non est communioni restituendus, licet de una causa velit satisfacere, et, si impetratur absolutio tacitis aliis causis, non valet absolutio.
• CAP. XLIII. Excommunicatis et interdictis praedicari potest licite verbum Dei. Hoc primo. Et tempore generalis interdicti concedi potest baptismus et chrismatio in fronte, et poenitentia morientium. H. d. secundo.
• CAP. XLIV. Si coniux scit pro certo impedimentum matrimonii, non debet reddere debitum, sed potius excommunicationem pati; si autem hoc credat ex causa probabili et discreta, potest reddere debitum, non autem exigere; sed si ex levi et temeraria causa, deposita conscientia potest reddere et exigere.
• CAP. XLV. Per dimissionem habitus et tonsurae non perdit clericus ante trinam monitionem privilegium clericale.
• CAP. XLVI. Ab excommunicati denunciatione repellitur qui non praemonuit, et ei communicavit.
• CAP. XLVII. Excommunicatus est dolose permittens clericum percuti, ex quo poterat prohibere, et non prohibuit.
• CAP. XLVIII. Praelatus excommunicare non debet subditum, nisi competente monitione praemissa, et ex causa manifesta et rationabili; et contra facienti imponitur poena hic expressa. Item punitur subditus, qui falso conquiritur, se excommunicatum iniuste, et subiicit, quid iuris, si praelatus, dicens se errasse, vult excommunicatum absolvere, et adversarius appellat, ne absolvatur.
• CAP. XLIX. Excommunicat haereticos et quoscunque violatores ecclesiasticae libertatis.
• CAP. L. Fratres hospitalis Hierosolymitani, excommunicati pro iniectione manuum in clericum seu confratrem, absolvi possunt per eorum priorem, nisi excessus fuerit difficilis et enormis.
• CAP. LI. Excommunicatus vel suspensus absolvi non debet, nisi prius iuramento praestito; si tamen sine scandalo iuramentum haberi non potest, poterit fieri absolutio per manualem promissionem.
• CAP. LII. Quum de viribus sententiae dubitatur, potest quis absolvi ad cautelam iuramento praestito.
• CAP. LIII. Excommunicantur officiales locorum, in quibus sunt statuta contra ecclesiasticam libertatem, nisi ea deleri fecerint; et statutarii feudis ecclesiae sunt privati.
• CAP. LIV. Alloquens excommunicatum in tendentibus ad salutem auimae, etiamsi alia verba interponat, excommunicatus non est. – §. 1. Praedicatores, praesertim qui alias sustentari non possunt, ab excommunicatis et detinentibus bona aliena eleemosynam recipere possunt. Hoc dic. – §. 2. Ponit quosdam casus, in quibus percutiens clericum excommunicatus non est.
• CAP. LV. Communicans excommunicato in crimine damnabili incidit in excommunicationem maiorem.
• CAP. LVI. Excommunicatus minori potest ab excommunicatione aliquem absolvere.
• CAP. LVII. Permittitur ministris ecclesiarum semel in hebdomada celebrare tempore interdicti, concurrentibus his, quae exprimuntur in textu.
• CAP. LVIII. Satisfaciens clerico, quem verberavit, non potest propter hoc ab episcopo absolvi, nisi in certis casibus hic expressis.
• CAP. LIX. Excommunicatio simpliciter lata intelligitur de maiori. H. d. et est textus notabilis, et quotidie allegatur.
• CAP. LX. Beneficium, indultum ratione minoris aetatis, postquam coepit habere locum, non exstinguitur, licet minor pervenerit ad maiorem aetatem.

TITULUS XL. DE VERBORUM SIGNIFICATIONE.

• CAP. I. Novale est terra noviter ad culturam redacta.
• CAP. II. Appellatione patris veniunt in lata significatione omnes descendentes.
• CAP. III. Non licitur natus qui statim decessit.
• CAP. IV. Dictio “antequam” non semper implicat.
• CAP. V. Primogenitus dicitur qui primo nascitur, etiamsi nullus sequatur eum.
• CAP. VI. Verba sunt intelligenda non secundum quod sonant, sed secundum mentem proferentis.
• CAP. VII. Non vitiatur factum, vario modo narratum, ubi idem in subatantia concluditur.
• CAP. VIII. Sensum, non verba considerare debemus.
• CAP. IX. Dicit, quis proprie sit praepositus.
• CAP. X. Non recipit congruam summationem.
• CAP. XI. Dicit, quid sit pactum, et unde dicatur.
• CAP. XII. Hic Isidorus ponit etymologiam iuris, prout habetur in re, non prout est generale nomen.
• CAP. XIII. Quicquid fidelis offert ecclesiae, oblationis nomine continetur, et a saecularibus possideri non debet.
• CAP. XIV. Solus sacerdos potest sacramentum extrmae unctionis infirmo conferre. H. d. – §. 1. In anno bissextili servari debet loci consuetudo circa diem S. Matthiae festandum, dum tamen vigilia continuetur festo. Hoc dicit.
• CAP. XV. Per verbum: “statuo et praecipio,” diffinitiva sententia ferri potest.
• CAP. XVI. Beneficium principis latissime interpretari debet.
• CAP. XVII. Generale dicitur interdictum, quod fertur nedum in provinciam, sed in villam vel castrum.
• CAP. XVIII. Privilegium contra consuetudinem, iuri communi obviantem, large est interpretandum. H. d. secundum intellectum abbatis antiqui, et est casus not. secundum hunc intellectum.
• CAP. XIX. Iurans obedire praelato et ecclesiae, non clero dioecesano, sed capitulo ecclesiae cathedralis obedire tenetur.
• CAP. XX. Appellatione ecclesiasticae censurae comprehenditur excommunicatio, suspensio et interdictum.
• CAP. XXI. In privilegiis de decimis novalium non solvendis illud appellatur novale, de cuius cultura non est memoria, et quod prius modicum vel nullum fructum afferebat.
• CAP. XXII. Si ecclesia, subiecta episcopo, unitur alteri, vel gubernanda committitur, salvo iure matricis ecclesiae: per matricem ecclesiam intelligitur cathedralis, et non Romana.
• CAP. XXIII. Excommunicatus vel interdictus pro contumacia vel offensa dubia absolvitur cautione praestita de stando iuri. Si vero fuit excommunicatus vel interdictus pro manifesta offensa, tunc prius debet satisfacere, antequam absolvatur. Et dicitur manifesta, de qua constat per confessionem vel probationem legitimam vel rei evidentiam. H. d. cum cap. sequ.
• CAP. XXIV. Summatum est supr. cap. proximo; vel dic: manifestum dicitur, quod per confessionem vel probationem legitimam vel evidentiam rei constat.
• CAP. XXV. Verba privilegiorum debent intelligi, ut aliquid asserant, et non remaneat ambiguitas, et ideo verba: “secundum” et “iuxta,” videntur apposita causative, non conditionabiliter. H. d. Panorm.
• CAP. XXVI. Dicit, qui dicuntur haeretici manifesti. Secundo, quae sint pedagia, guidagia et salinaria interdicta. Tertio dicitur, quomodo intelligitur praeceptum, factum laico, quod de se conquerentibus in ecclesiastico foro respondeat. H. d.
• CAP. XXVII. Clericus traditur curiae saeculari, quia degradatur saeculari potestate praesente, cui denunciatur, ut in suum forum illum recipiat. H. d. Usque ad §. Pro illo. – §. 1. Iste §. non facit ad titulum, sed ponit gratiam secundum quosdam.
• CAP. XXVIII. Si Papa iudulget reo, qui propter absentiam actoris possessionem recuperare non       potest, quod ei lapsus anni non noceat: intelligitur haec indulgentia secundum ius commune.
• CAP. XXIX. Oblationis nomine intelligitur quicquid offertur ecclesiae quocunque modo, in missa vel extra, et in ecclesia vel extra.
• CAP. XXX. Lis dicitur mota, quum fuerit contestata.
• CAP. XXXI. Constitutio legati, de solvenda tertia mortuariorum episcopo, intelligi debet de his mortuariis, in quibus de iure communi debetur.
• CAP. XXXII. In privilegio de percipiendis fructibus beneficiorum appellatio beneficiorum etiam maiora beneficia comprehendit, quando privilegium est concessum episcopo pro honesta et favorabili causa. H. d. cum suppletione Panormitani.
• CAP. XXXIII. Verbum moderationis diminutionem continet, non augmentum.

TITULUS XLI. DE REGULIS IURIS.

• CAP. I. Non potest brevius summari.
• CAP. II. Dubia in meliorem partem interpretari debent.
• CAP. III. Propter scandalum evitandum veritas non est omitenda.
• CAP. IV. Propter necessitatem illicitum efficitur licitum.
• CAP. V. Illicite factum obligationem inducit.
• CAP. VI. Tormenta, iudiciis non praecedentibus, inferenda non sunt.
• CAP. VII. Sacrilegus est offendens rem vel personam ecclesiasticam.
• CAP. VIII. Qui facit aliter quam debet, facere non dicitur.
• CAP. IX. Committens unum peccatum, reus est omnium quoad vitam aeternam.
• CAP. X. Ignorantia non excusat praelatum in peccatis subditorum. H. d. quoad mysticum et moralem intellectum.
• CAP. XI. Pro spiritualibus homagium non praestatur.